Анатоль Астапенка - Нацыянальная ідэя ў сучасным свеце

Падсістэма грамадстваў канцэпцыі тэорыі стадый уключае ў сябе тры базавыя элементы (падсістэмы): вытворчыя адносіны, сям’ю і нацыю (нацыю-дзяржаву). На ўзроўні другой стадыі мы маем дзяржаву мінулага: эпоха нацый (нацыятэізму) яшчэ не надыйшла.

Прапануемая схема падцвярджае наступную думку П. Штомпкі: сістэмная мадэль грамадства — параджэнне канцэпцыі сацыяльных змен. Гэтую канцэпцыю ўпершыню выдзьвінуў Р. Спенсер, які разглядваў эвалюцыю як пераход ад гамагеннасці да гетерагенннасці. Аналагічныя думкі выказвалі Чыжэўскі, Серакоўскі (мы іх прыводзілі вышэй у сувязі з абгрунтаваннем нацыяналізму).

Падагульніўшы, можна сказаць — эвалюцыя ідзе шляхам структурнай дыферэнцыацыі ад простага да складанага. Гэтым тлумачыцца рост колькасці нацый, нацый-дзяржаў, іх узмацненне, удасканаленне. Такі шлях удасканалення грамадства падобны да развіцця жывога арганізма, пра што гаварылі яшчэ Платон і Гобс.

Чацвёрты ўзровень схемы 3 мы абазначылі як Усяленская Царква. Але гэта можа быць і Бог, у іншай сістэме адліку гэта пункт Амега, адным словам гэта той ідэал, да якога імкнецца чалавек і ўсё чалавецтва.

У хрысціянстве схема 3 набывае паўнату пры таінстве еўхарыстыі. Кожны чалавек, прыняўшы прычасце, становіцца членам Усяленскай Царквы. Ён прымае Хрыста праз хлеб і віно — яго цела і кроў. Такім чынам ажыццяўляецца поўнае яднанне, замыканне ўсёй сістэмы згодна схеме 2.

Падкрэслю, фунцыянаванне ўсёй сістэмы 4-х стадый эвалюцыі дасягаецца рэальна на дадзеным гістарычным этапе толькі для асобных індывідуумаў, якія маюць асаблівы Дар — здольнасць прыняць Хрыста. Але зразумела — гэтыя групы людзей прадстаўляюць далёка не ўсё грамадства. Акрамя таго, як ужо адзначалася, узровень нацый узнік усяго каля 200 год таму і стаў вызначальным у палітычных працэсах толькі ў ХХ стагоддзі.

Працэдуры, аналагічныя таінству хрысціянскай еўхарыстыі існуюць і ў іншых рэлігіях і магчымы, нават, сярод людзей не рэлігійнага светапогляду.

Неабходна звярнуць увагу яшчэ адну акалічнасць прыведзеная схема 3 мае чатыры іерархічныя ўзроўні на дадзены гістарычны момант развіцця чалавецтва. У будучым яна можа дапаўняцца, але пакуль нам не вядомыя наступныя ўзроўні нашага існавання.

Разгледзім цяпер яшчэ адзін накірунак, дзе знаходзіць прымяненне тэорыя сістэм — канструяванне нацыі-дзяржавы на ўзроўні заканадаўства.

Сучасныя ўяўленні аб дзяржаве складаюцца з шматлікіх законаў і правілаў, якія замацоўваюцца ў Асноўным Законе — Канстытуцыі дзяржавы. Зыходзячы з неабходнасці ўліку ўсяго спектру, які ахоплівае жыцядзейнасць грамадзяніна любой краіны, нам падаецца найбольш аптымальным і мэтазгодным выкарастаць дзеля апісання тэорыю многаўзроўневых іерархічных сістэм, што распрацоўвалася на працягу 1990–2001 гадоў ў лабараторыі ІМС г. Мінска.

Распад СССР — яскравая праява законаў тэорыі іерархічных многаўзроўневых сістэм (ІМС), гэты факт азначае пераход да грамадства новага ўзроўню праз разбурэнне старога грамадства. Вядома, што сістэма, якае не мае зваротнай сувязі, самаразбураецца. Менавіта такой сістэмай была таталітарная дзяржава СССР. Яна характарызавалася нерухомай камуністычнай ідэалогіяй, разлічанай на механізм узброенага кіравання, а не на дакладныя веды і майстэрства. Гэтая ідэалогія стала прычынай разбурэння дзяржаўнай улады. Доўгачасовы адбор у складзеныя ёю ўстановы кіравання, куды ўваходзяць і установы кіравання мастацтвам, навукай і вытворчасцю, зрабіў уладу недзеяздольнай і накіраванай супраць уласнай падтрымкі.

Тэорыя ІМС разглядвае дзяржаву як іерархічную многаўзроўневую сістэму з невялікай колькасцю ўзроўняў, чые звязаныя выразы разгортваюцца далей і на ўсіх кроках разгортвання набываюць хутка зразумелыя і годныя ў карыстанні азначэнні. Без усведамлення ладу і руху ўсіх узроўняў дзяржавы беларускае заканадаўства было недасткова дзеяздольным і толькі распад СССР і абвяшчэнне незалежнасці далі Беларусі магчымасць стварыць свой рухомы светапогляд, які фармаваўся на пачатку праз праграмы маладых беларускіх партый.

Сістэмны падыход выкарыстоўваецца таксама і для апісання дзяржаўнага канструявання і для распрацаўкі адпаведных ўмоў уладкавання заканадаўства дзяржавы. Тэорыя іерархічных многаўзроўневых сістэм усведамляе дзяржаву як сістэму ўзроўня ведаў. Як адзінка ўзроўня ведаў, дзяржава ўтрымлівае сістэмы ўсіх узроўняў: прыродных (фізічнага, хімічнага і біялагічнага), дэмаграфічнага, вытворчага і творчага (у т.л. светагляды, мовы, мастацтва, навука і канструяванне). Яна мае навакольны свет (іншыя дзяржавы), і ўдзельнічае ў дзеючых інстытутах наддзяржаўнай улады і ў руху складання новай улады свету. Усе згаданыя ўзроўні (колы, страты) рухомыя, маюць непасрэдныя сувязі адзін з адным. Зыходная парадыгма тэорыі: стан страт, накіраваных на ўладкаванне ўсіх узроўняў дзяржавы вызначаецца, як падуладны узроўню ведаў (пануючаму у дадзены момант).