Гі Мапасан - Навелы

Ласкавае сонца сагравала ім спіны, яны ўжо нічога не чулі, ні пра што не думалі, забыліся на ўсё на свеце — яны вудзілі.

Але нечакана, нібы з-пад зямлі, пачуўся глухі гуд, і глеба страсянулася ў іх пад нагамі. Зноў загулі гарматы.

Марысо падняў галаву і там, злева, убачыў высокі абрыс гары Мон-Валер'ен, над якой віўся маленькі сівы чубок. Гэта было воблачка парахавога дыму, якое яна толькі што выплюнула.

І адразу над крэпасцю на гары ўзвіўся новы слуп дыму, і праз некалькі імгненняў грымнуў другі залп.

Гарматы загрукаталі адна за другой, і час ад часу гара пыхкала сваім смяротным дыханнем і выкідала малочную пару, якая паволі ўздымалася ў ціхае неба і завісала там нерухомаю хмарай.

Саваж паціснуў плячыма і сказаў:

— Ну вось, зноў пачынаюць.

Занепакоена пазіраючы на пёрка свайго паплаўка, які раз-пораз ныраў пад ваду, Марысо раптам адчуў зразумелы мірнаму чалавеку гнеў да гэтых бязглуздых ваяк, якім прыйшло ў галаву біцца.

— Якімі ж трэба быць дурнямі, каб гэтак забіваць адзін аднаго, — прабурчаў ён.

Саваж згадзіўся:

— Горш за звяроў.

Марысо выцягнуў верхаводку і заявіў:

— І падумаць толькі, што так яно будзе заўсёды, пакуль светам будуць кіраваць урады.

Саваж запярэчыў:

— Рэспубліка не аб'явіла б вайны...

Але Марысо перапыніў яго:

— За каралямі ваююць з іншымі, за рэспублікай — паміж сабой.

І яны пачалі спакойна абмяркоўваць важныя палітычныя праблемы, выказваючы на іх свае цвярозыя думкі, уласцівыя лагодным і абмежаваным абывацелям, і ўрэшце сышліся на тым, што свабоды людзям ніколі не ўбачыць.

А Мон-Валер'ен безупынна грымеў, руйнаваў ядрамі. французскія дамы, знішчаў усё жывое, абрываў жыццё, чыесьці мары, радасці, шчасце, сеяў адчай у сэрцах дачок, жонак і мацярок, нёс невылечныя пакуты тут і там, у іншых краях.

— Такое жыццё, — прамовіў Саваж.

— Скажыце лепш: такая смерць, — з усмешкай кіўнуў Марысо.

Але тут сябры з жахам здрыгануліся, выразна адчуўшы за спінай чыесьці крокі. Яны павярнуліся і ўбачылі проста побач з сабой чатырох барадатых і ўзброеных здаравякоў, якія былі, нібы служкі, апрануты ў ліўрэі і пляскатыя шапкі і цэліліся ў іх са стрэльбаў.

Вуды выпалі ў іх з рук і паплылі ўніз па рацэ.

За лічаныя секунды рыбакоў схапілі, звязалі, кінулі ў човен і завезлі на востраў.

І за тым самым домам, які ім здаваўся пакінутым, яны ўбачылі два дзесяткі нямецкіх салдатаў.

Нейкі патлаты бамбіза, які сядзеў верхам на крэсле і паліў вялікую парцалянавую люльку, запытаўся ў іх на выдатнай французскай мове:

— Ну што, панове, ці добра лавілася рыбка?

Тады адзін салдат паклаў да ног афіцэра сак, поўны рыбы, які ён не забыўся захапіць з сабой. Прусак усміхнуўся:

— О-го-го! Бачу, справа ішла някепска. Але цяпер гутарка не пра гэта. Слухайце мяне ўважліва. Для мяне вы — два шпіёны, засланыя, каб дапільнаваць мой атрад. Я вас злавіў і цяпер расстраляю. Вы прыкідваліся, нібы ловіце рыбу, каб лепей схаваць свае планы. Але, на жаль, трапілі ў мае рукі, і тым горай для вас — гэта вайна. Аднак вы прайшлі праз аванпасты, і, безумоўна, у вас ёсць пароль, каб вярнуцца назад. Скажыце гэты пароль мне, і я злітуюся над вамі.

Два сябры, абсалютна збялелыя, стаялі побач, іх рукі калаціліся ў дробнай нервовай ліхаманцы, але яны маўчалі.

Афіцэр загаварыў зноў:

— Пра гэта ніхто і ніколі не даведаецца, а вы сабе спакойна вернецеся дахаты. Таямніца знікне разам з вамі. Калі ж вы адмовіцеся, вас чакае смерць, неадкладная смерць. Выбірайце.

Яны па-ранейшаму стаялі нерухома і не вымаўлялі ні слова.

Прусак паказаў рукой у бок ракі і гэтак жа спакойна сказаў:

— Падумайце. Праз пяць хвілін вы можаце апынуцца там, на дне гэтай ракі. Праз пяць хвілін! У вас, напэўна, ёсць крэўныя?

Мон-Валер'ен безупынна грукатаў.

Два рыбакі стаялі моўчкі і не варушыліся. Немец аддаў нейкі загад на сваёй мове. Потым ён адсунуў крэсла, каб перасесці трошкі далей ад палонных, і за дваццаць крокаў ад іх выстраіліся дванаццаць салдатаў са стрэльбамі каля нагі.

Афіцэр сказаў:

— Даю вам адну хвіліну, і ні секунды болей.

Потым ён нечакана ўстаў, падышоў да двух французаў, узяў пад руку Марысо і, адвёўшы яго ўбок, ціха шапнуў:

— Гаварыце хутка, які пароль? Ваш прыяцель нічога не даведаецца. Я зраблю выгляд, быццам вас пашкадаваў.

Марысо нічога не адказаў.

Тады прусак адвёў убок Саважа і задаў яму тое ж пытанне.

Саваж не адказваў.

Іх зноў паставілі побач.

Афіцэр аддаў загад. Салдаты ўскінулі стрэльбы.