Штэфан Цвэйг - Пякучая таямніца

Калі вядомы раманіст Р. пасля трохдзённага адпачынку ў гарах вярнуўся на світанні ў Вену і зірнуў на чысло ў купленай на вакзале газеце, ён адразу ўспомніў, што сёння яго дзень нараджэння. Сорак першы, — прамільгнула ў галаве, і гэтая акалічнасць і не парадавала, і не засмуціла яго. Бегла перагарнуў ён старонкі газеты, узяў таксі і паехаў да сябе на кватэру. Слуга далажыў, што было, калі ён адсутнічаў: прыходзіла двое наведнікаў, некалькі разоў званілі па тэлефоне, — і прынёс на падносе пошту, якая назбіралася за гэты час. Пісьменнік ляніва прагледзеў карэспандэнцыю, распячатаў некалькі канвертаў, якія зацікавілі яго прозвішчам адпраўшчыка; ліст, надпісаны незнаёмым почыркам, здаўся яму занадта аб'ёмістым, і ён адклаў яго ўбок. Тым часам слуга прынёс гарбату; зручна ўладкаваўшыся ў крэсле, ён яшчэ раз прагледзеў газету і прысланыя каталогі, потым закурыў цыгару і ўзяўся за адкладзены ўбок ліст.

У ім было больш за дваццаць старонак, запоўненых незнаёмым жаночым почыркам, паспешным і няроўным, — хутчэй рукапіс, чым ліст. Р. міжволі яшчэ раз абмацаў канверт, шукаючы запіску. Але ў канверце нічога болей не было, і на ім, як і на аркушах самога ліста, не было і подпісу і прозвішча адпраўшчыка. Дзіўна, падумаў ён і зноў узяў у рукі ліст. «Табе, хоць ты ніколі не ведаў мяне», — са здзіўленнем прачытаў ён не то зварот, не то загаловак. Каго гэта тычылася? Яго ці нейкага выдуманага чалавека? Раптам у яго прачнулася цікаўнасць. І ён пачаў чытаць.

Маё дзіця ўчора памерла — тры дні і тры ночы змагалася я са смерцю за маленькае, кволае жыццё; сорак гадзін беднае гарачае цельца кідалася ў гарачцы, і я не адыходзіла ад яго ложка. Я клала лёд на гарачы лобік, днём і ноччу трымала ў руках неспакойныя маленькія ручкі. На трэці дзень пад вечар сілы пакінулі мяне. Вочы заплюшчваліся міжвольна. Тры ці чатыры гадзіны я праспала, седзячы на цвёрдым крэсле, а за гэты час смерць забрала яго. Цяпер ён ляжыць, мілы, бедны хлопчык, на сваім вузкім дзіцячым ложку, зусім такі, як адразу пасля смерці; толькі вочкі яму закрылі, разумныя, цёмныя вочкі, склалі ручкі на белай кашулі, і чатыры свечкі гараць высока на чатырох вуглах ложка. Я баюся зірнуць туды, баюся скрануцца з месца, бо полымя свечак хістаецца і цені прабягаюць па яго тварыку, па сціснутых вуснах, і тады мне здаецца, што рысы твару ажываюць, і я гатова паверыць, што ён не памёр, што вось-вось прачнецца і сваім звонкім голасам скажа мне штосьці дзіцячае, ласкавае. Але я ведаю, ён памёр, я не хачу глядзець на яго, каб не адчуць радасці надзеі і горычы расчаравання. Я ведаю, ведаю, маё дзіця ўчора памерла, — цяпер у мяне на свеце толькі ты, толькі ты, бестурботны, хто забаўляецца рэчамі і людзьмі і не падазрае аб маім існаванні. Толькі ты, каго я заўсёды кахала, хоць ты ніколі не ведаў мяне.

Я запаліла пятую свечку і паставіла яе на стол, за якім я табе пішу. Бо я не магу застацца адна з мёртвым дзіцём і не крычаць аб сваім горы, а з кім жа мне гаварыць у гэтую жудасную часіну, калі не з табою, бо ты і цяпер, як заўсёды, для мяне ўсё! Я, можа, не здолею ясна гаварыць з табою, можа, ты не зразумееш мяне — думкі ў маёй галаве блытаюцца, у скронях стукае, усё цела ломіць. Здаецца, у мяне гарачка, мусіць, я захварэла на грып, які цяпер крадзецца ад хаты да хаты, і гэта было б добра, бо тады я пайшла б услед за сваім дзіцём і мне нічога не прыйшлося б рабіць з сабою. Часам у мяне цямнее ў вачах, я не ведаю, ці дапішу да канца гэты ліст, але я збяру ўсю сілу, каб хоць раз, хоць гэты адзіны раз пагаварыць з табою, мой каханы, хоць ты ніколі не пазнаваў мяне.

З табою адным хачу я гаварыць, упершыню расказаць табе ўсё; ты даведаешся пра маё жыццё, якое заўсёды належала табе, хоць ты ніколі яго не ведаў. Але ты даведаешся пра маю таямніцу толькі тады, калі я памру — каб табе не прыйшлося адказваць мне, — толькі тады, калі ліхаманка, якая кідае мяне то ў гарачку, то ў холад, сапраўды засведчыць мой канец. Калі ж мне наканавана будзе жыць, я парву гэты ліст і буду зноў маўчаць, як заўсёды маўчала. Але калі ты трымаеш яго ў руках, то ведай, што ў ім нябожчыца расказвае табе пра сваё жыццё, пра жыццё, якое было тваім ад першай і да апошняй яе свядомай гадзіны. Не палохайся маіх слоў, — нябожчыца не патрабуе нічога: ні кахання, ні спачування, ні суцяшэння. Толькі аднаго хачу я ад цябе — каб ты паверыў усяму, што скажа табе мой боль, які рвецца да цябе. Павер усяму, толькі гэтага аднаго прашу я ў цябе: ніхто не будзе маніць у час смерці адзінага дзіцяці.