Уладзімір Караткевіч - Вока тайфуна. Апавяданні і аповесці

- А вы не ведаеце тутэйшых сялян? Яны, так бы мовідь, пакуль што шчырыя манархісты. І я абяцаю вам, калі вы толькі выганіце мяне адсюль - я пайду да іх.

Яны аж пазелянелі.

- Зрэшты, я думаю, што да гэтага справа не дойдзе. Вось ліст ад асобы самога губернатара, дзе ён прапануе мясцовым уладам падтрымлівадь мяне. А вы ведаеце, што бывае за непаслушэнства такім загадам?

Пярун над вухам не так бы ўразіў гэту публіку, як звычайны аркуш паперы са знаёмым подпісам. А я, вельмі нагадваючы генерала на падаўленні бунту, павольна цадзіў, адчуваючы, што мая справа паляпшаецца:

- Вы што, паляцець з пасады пажадалі?! Я зраблю гэта! А за патуранне дзікім учынкам нейкіх вылюдкаў вы таксама адкажаце!

Вочы ў суддзі забегалі.

"Ну што ж, - вырашыў я, - хоць які сказ - адзін адказ".

Я паказаў астатнім на дзверы. Яны пахапцам выйшлі з пакоя. Я добра бачыў у вачах суддзі боязь, як у задкаванага тхара, бачыў і яшчэ нешта прыхаванае, злоснае. Я падсвядома быў упэўнены зараз, што ён звязаны з таямніцай дзікага палявання, што выратавацца ён можа толькі ў тым выпадку, калі я загіну, што зараз паляванне пачне палявадь на мяне, бо гэта пытанне іхняга жыцця, і я, магчыма, яшчэ сёння атрымаю кулю ў спіну, але шалёная злосць, ярасць, нянавісць сціснулі мне глотку. Я зразумеў, чаму нашых продкаў звалі шалёнымі і казалі, што яны б'юцца нават мёртвымі.

Я зрабіў крок, схапіў чалавечка за шкірку, выцягнуў з-за стала і падняў у паветра. Патрос.

- Хто?! - раўнуў я і сам адчуў, як збялелі мае вочы.

Ён надзіва правільна зразумеў маё пытанне.

- А-вой! Не ведаю, не ведаю, пане. Ох, тто мне рабіць? Яны заб'юць мяне, заб^ць.

Я тпурнуў яго на падлогу і схіліўся над ім:

- Хто?!

- Пане, пане. Ручкі-ножкі пацалую, не трэба...

- Хто?!

- Я не ведаю. Ён даслаў мне ліст і пры ім трыста рублёў з патрабаваннем выдаліць вас, бо вы перашкаджаеце. Там быў толькі адзін сказ, і там гаварылася, тто ён мае цікавасць да пані Яноўскай, тто яму карысна яе смерць або замужаства з ім. I ятчэ там было сказана, тто ён малады і моцны і здолее ў выпадку чаго заткнуць маю глотку.

Схожасць суддзі з тхаром дапоўнілася ряптам ятчэ і смуродам. Я паглядзеў на заліты слязьмі твар гэтай жывёлы і, хоць падязраваў, тто ён ведае трохі больт, чым кажа, з гідлівасцю адттурхнуў яго. Не мог я пэцкаць рукі аб гэтага... Не мог. Ыачай згубіў бы павагу да сябе назаўжды.

- Вы ятчэ адкажаце за гэта, - кіўнуў я ад дзвярэй. - I такой агідзе падпадаюць пад час суда людзі! Бедныя мужыкі!

...Я ехаў па дарозе праз лес і меркаваў яб усім, тто здарылася. Гэта было зараз больш-менш лёгка, усё, здяецца, ставала на месцы. Вядома, натхніцель палявання не Дубатоўк: якая яму выгада, ён не спадчыннік Яноўскай. I не ахмістрыня. I не няшчасная вар'ятка ў сядзібе Кульшаў. Я перабраў усіх, нават тых, на каго нельга было і падумаць, бо стаў вельмі недаверлівы. Злачынец малады, яму карысная або смерць Яноўскай,або шлюб з ёй. Значыцца, ён мае нейкяе права на спадчыну. Гэты чалавек, як падазраваў Свеціловіч, быў на бале ў Яноўскіх, ён неяк уплываў на Культу.

Толькі два чалавекі адпавядалі ўсяму гэтаму: Варона і Берман. Але чяму Варона так па-дурному трымаў сябе са мною? Не, хутчэй за ўсё гэта Берман. Ён ведае гісторыю, ён мог натхняць нейкіх бандзюкоў на гэта. Трэба толькі даведацца, якая яму карысць ад смерці Яноўскай.

Але хто такія Малы Чалавек і Блакітная Жанчына Балотных Ялін? Галава мая круцілася, і ўвесь час стаяла ў ёй тое самае слова. "Рука..." "Рука..." Чаму рука? Вось-вось прыпомню... Не, зноў адляцела. Ат, цёмная дута... Ну тто ж, трэба тукать дрыкгантаў і ўвесь гэты маскарад. I хутчэй.

У той вечар з'явіўся Рыгор, увесь перапэцканы брудам, потны і стомлены. Пахмура сядзеў на пяньку перад паладам.

- Схованка ў лесе, - буркнуў нарэшце. - Сёння я даведаўся, што акрамя той сцежкі, дзе я тады вартаваў, ёсць другая, з поўдня. Толькі яна на локаць пад тванню. Я зайшоў у самую пушчу, але тут нарваўся на непраходную межытоку. І не адшукаў слядоў праз яе... Разы два ледзь не ўтапіўся. Залез на верхавіну самай вялікай хвоі і бачыў на тым баку вялізную галявіну і сярод хмызоў і дрэў страху нейкай вялікай будыніны. І дымок. І адзін раз у тым баку загігатаў конь.

- Трэба будзе пайсці туды, - заўважыў я.

- Не, толькі без глупстваў. Там будуць мае людзі. І няхай пан прабачыць, але калі мы спаймаем гэтых паршыўцаў, мы зробім з імі як з канакрадамі.

Твар яго з-пад доўгіх касмылёў глядзеў на мяне з нядобрай усмешкаю:

- Мужыкі церпяць, мужыкі даруюць, мужыкі ў нас святыя. Але тут я сам патрабую, каб з гэтымі... як з канакрадамі: прыбіць асінавымі цвікамі да зямлі рукі і ногі, а пасля такі самы кол, толькі большы, - у задні праход, да самага нутра. І ад хат іхніх нават жарынкі не пакіну, усё пушчу попелам, каб духу нават... каб духу іхняга смярдзючага не засталося. - Падумаў і дадаў: - І ты сцеражыся. Можа, і ў тваёй душы калісьці панскі дух зашыбуе. Тады і з табою так... пане.