Паліталёгія. Асноўны курс

Пры аглядзе трох тэарэтычных тыпаў, а таксама пры апiсаньнi школаў кiдаецца на вочы — прынамсі, у Нямеччыне — моцная навукова-тэарэтычная i мэтадалягiчная залежнасьць палiталёгii ад iншых дысцыплiн, — у першую чаргу ад сацыялёгii, але таксама i ад фiлязофii ды гiсторыі. Прычыны гэтага трэба шукаць перадусiм у апiсанай вышэй гiсторыi дысцыпліны ў Нямеччыне, а таксама i ў асновасяжных праблемах пры вызначэньнi прадметнага абсягу палiталёгii. У вынiку адну групу палiтолягаў прылiчаюць да культуралягiчна-ідыяграфічнай, другую, у адрозьненьне ад гэтага, — да прыродазнаўча-номатэтычнай традыцыi ў гiсторыi навукi. Вiльгельм Вiндэльбанд, якi ўвёў гэтыя паняцьцi, тым самым адрозьнiў навукi, якiя шукаюць абагульняючыя заканамернасьцi, ад навук, якiя iмкнуцца да спасьціжэньня паасобных фактаў. Палiталёгiя, якая хутчэй прыналежыць да гiсторыi, паводле Вiндэльбанда мае быць больш ідыяграфічнай, тым часам як палiталёгiя з моцнай сацыялягiчнай дамінантай хутчэй адносіцца да номатэтычных навук. Сюды ў якасьці трэцяй трэба дадаць паліталёгію, арыентаваную на клясычную практычную фiлязофiю, — яна ў якасьцi нарматыўнай навукi займае асаблiвае становішча. Прынамсi мэтадычна палiталёгiя знаходзiцца памiж усiх гэтых франтоў. Адно ажыцьцявіўшы нарыс мэтадычных падыходаў палiталёгii, мы ўвідавочнім яе собскі навуковы профiль.

Адштурхоўваючыся ад Кляўса фон Бэймэ (1980, S. 73 ff) тут варта прасачыць пяць падыходаў, якія ўжываюцца пры палiталягiчных досьледах. У фазе арганiзацыi дысцыпліны ў Нямеччыне пасьля 1945 г., калi пераход ад гiсторыі да палiталёгіі быў яшчэ вельмі расплывісты (на кагадзе заснаваныя катадры палiталёгii часта запрашалiся гiсторыкi), дамiнаваў (побач з iнстытуцыянальным) гiстарычны падыход: палiтычныя iнстытуцыi i канфлiкты, сацыяльныя рухi i структуры разглядалiся пры дапамозе мэтадаў i працэдураў, свомых гiстарычнай навуцы, г.зн. пераважна з гледзішча iхнага паходжаньня i іхнай гiсторыi. Аднак з прыняцьцём палiталёгiяй генэралізуюча-сцыентысцкіх мэтадаў i ўзрастаючай арыентацыі дысцыпліны на бiхевiярысцкія канцэпты i сыстэмна-тэарэтычныя мадэлi палiтычная i гiстарычная навука паступова пачалi разьвiвацца ў розных кiрунках, праўда, не губляючы кантакту да канца. Фундамэнтальная мэтадычная праблема, вызначальная ў стасунках абедзьвюх дысцыплін міжсобку, якая, да таго ж, выконвае пэўную ролю таксама i для кажнай з абедзьвюх дысцыплін як такіх, выкрышталізавалася ў адносінах памiж функцыяй цi структурай i храналёгiяй, а таксама ў спалучэньні iндывiдуалiзуючага i генэралізуючага / структуруючага аналізу і апiсаньня (параўн. апiсанае вышэй адрозьненьне Вiндэльбандам ідыяграфічных і номатэтычных навук), прычым дагэтуль нi гiстарычнай, нi палiтычнай цi сацыяльнай навукай не выстаўляюцца прэтэнзiі на выключнасьць. Дарма што сёньня палiталёгiя толькi часткова паслугуецца гiстарычным падыходам, няма сумлеву, што яна не абыдзецца бяз гэтага падыходу i ў будучынi — акалiчнасьць, зь якой выразна вынікае неабходнасьць разглядаць пытаньні гiстарычнай навукi разам з сацыялягiчнымі пытаньнямі (параўн. Wehler 1973, Faber / Meier 1978), як гэта робіць упаасобку француская школа «Аналаў» (параўн. Bloch u.a. 1977).

Уласна палiталягiчным мэтадам можа лiчыцца iнстытуцыянальны падыход, клясычнае вучэньне пра кiраваньне, якое было прадстаўлена такiмі палiтолягамi, як Эрнэст Баркер, Гаральд Ласкi i Карл Яахiм Фрыдрых. У цэнтры ўвагi тут апынаюцца палiтычныя iнстытуцыi, фармалiзаваныя працэсы прыняцьця рашэньняў, а таксама iх узаемадзеяньне. Аднак зь цягам часу месца хутчэй статычнага паняцьця iнстытуцыі ў палiталягiчных дэбатах пачалі інтэнсіўна займаць такiя паняцьцi, як структура, функцыя цi роля. Гэтае ўвядзеньне структуралiсцкіх, функцыяналiсцкіх ролева-тэарэтычных канцэптаў прывяло да дынамiзацыi традыцыйнага вучэньня пра iнстытуцыi. Адначасова яно было дапоўнена дасьледаваньнем групаў уплыву (decision making), якое разглядае фармаваньне палiтычных рашэньняў таксама і за кулісамі афiцыйных каналаў i працэдураў. У гэтым сэнсе клясычны інстытуцыянальны падыход, якi па-ранейшаму выконвае важную ролю ў палiталёгii, быў дапоўнены i пашыраны палiтычна-сацыялягічным падыходам (параўн. Stammer 1967, S. 330 ff).

На выясьненьне i прагназаваньне палiтычных паводзiнаў як асобных людзей, так i групаў накіраваны бiхевiярысцкі падыход, якi ў ЗША, напрыклад, прадстаўляюць Джордж Олманд, Рональд Даль i Дэвiд Iстан. Ведама, пры пазначэньні «бiхевiярысцкі» гаворка йдзе перадусім пра зборнае паняцьце, пад якiм аб’яднаныя розныя мэтадычныя прыхваткі. Супольным для ўсiх iх ёсьць сыстэматычны аналiз, абмежаваньне поля досьледу выяўна назiранымі фэномэнамi, патрабаваньне бесстароннасьцi i поўнай даказальнасьцi выказваньняў, а таксама колькаснай вымяральнасьці дадзеных. Бiхевiярысцкі падыход знаходзiцца ў выразнай апазыцыi да ўсiх нарматыўных тэорыяў, а таксама захоўвае пэўную дыстанцыю i да iнстытуцыянальнага падыходу, паколькі ягонае фундамэнтальнае мэтадычнае перакананьне ўзглядам iнстытуцыяў як такое не ўкладаецца ў рамкі строгай навуковай фармулёўкі, а можа падлягаць аналізу толькi з увагі на рэальныя паводзiны iндывiдаў. Гэты падыход, моцным месцам якога можа лiчыцца дасьледаваньне як паводзiнаў выбарцаў, так i элiтаў, — у мэтадычным стасунку найбольш разьвiты палiталягiчны падыход. Аднак дзеля свайго мэтадычнага рыгарызму, напрыклад, арыентацыі на колькасную вымяральнасьць, ён выключае з поля дасьледаваньня шэраг праблемаў, значэньне якіх у палітыцы цяжка пераацаніць.