Паліталёгія. Асноўны курс

Popper, Karl R. 1971: Logik der Forschung, Tübingen (4. verb. Aufl.).

Schäfer, Gert / Nedelmann, Claus (Hrsg.) 1967: Der CDU-Staat. Analysen zur Verfassungswirklichkeit der Bundesrepublik, Frankfurt/M.

Stammer, Otto 1967: Herrschaftsordnung und Gesellschaftsstruktur. Erkenntnisobjekt und Aufgaben der politischen Soziologie; in: H. Schneider (Hrsg.): Aufgabe und Selbstverständnis der Politischen Wissenschaft, Darmstadt (zuerst in: Schmollers Jahrbuch, 71. Jg., 1951)

Stemberger, Dolf 1978: Drei Wurzeln der Politik, 2 Bde. (= Schriften II), Frankfurt/M.

Wehler, Hans-Ulrich 1973: Geschichte als Historische Sozialwissenschaft, Frankfurt/M.

Windelband, Wilhelm 1894: Geschichte und Naturwissenschaft; wiederabgedruckt in: ders.: Präludium, Tübingen 1907 (3. Aufl.).

Wright, Georg Henrik von 1974: Erklären und Verstehen, Frankfurt/M.

Buchstein, Hubertus / Göhler, Gerhard 1986: In der Kontinuität einer < braunen > Politikwissenschaft?; in: Politische Vierteljahresschrift (PVS), 27. Jg., S. 330 ff.

Eisfeld, Rainer 1990: «Nationale» Politikwissenschaft von der Weimarer Republik zum Dritten Reich; in: PVS, 31. Jg., S. 238—264.

Günther, Klaus 1985: Politisch-soziale Analysen im Schatten von Weimar, Frankfurt/M. u.a.

Hartwich, Hans-Hermann (Hrsg.) 1987: Politikwissenschaftliche Lehre und Studium zwischen Professionalisierung und Wissenschaftsimmanenz, Opladen.

Lehnert, Detlef 1989: «Politik als Wissenschaft»: Beiträge zur Institutionalisierung einer Fachdisziplin in Forschung und Lehre der Deutschen Hochschule für Politik (1920-1933); in: PVS, 30. Jg., S. 443—465.

Lenk, Kurt 1986: Über die Geburt der «Politikwissenschaft» aus dem Geiste des Wilhelm Heinrich Riehl; in: PVS, 27. Jg., S. 252 ff.

Münkler, Herfried 1990: Von der Praxisnähe zur Praxisferne und wieder zurück: Politikwissenschaft in Frankfurt; in: Die (mindestens) zwei Sozialwissenschaften in Frankfurt und ihre Geschichte, hrsg. von Heinz Steinert, Frankfurt/M. 1990, S. 175—193.

Weyer, Johannes 1985: Politikwissenschaft im Faschismus (1933—1945): Die vergessenen zwölf Jahre; in: PVS, 26. Jg., S. 423 ff.

Палiтычныя iдэi i перакананьнi пачынаюць выконваць вырашальную ролю ў фармаваньнi i разьвiцьцi палiтычных iнстытуцый з таго часу, як права на ўдзел у фармаваньнi iнстытуцыяў атрымлiвае бальшыня (дарослага) насельнiцтва. Хаця папярэднiя дэмакратыi палiтычныя адносiны i абапiралiся на iдэальныя перакананьнi i рытуалы, аднак як такiя яны наўрад цi ўсьведамлялiся бальшынёй насельнiцтва i паядноўвалiся з супольнымі рэлiгiйнымi i маральнымi ўяўленьнямi i спадзяваньнямi. Станавае грамадзтва, што папярэднiчала дэмакратыi — да таго часу, як паўстала буржуазiя, а самасьвядомы iндывiд пазбавiўся повязi са сваiм станам, прафэсiяй, родам — успрымалася ў якасьцi «натуральнага». Адлюстраваньне гiерархii станаў у шматступенных нябёсах каталiцызму хаця i можа разглядацца як пацьверджаньне такога «натуральнага ладу», але наўрад цi можа ўважацца за «палiтычную iдэалёгiю». Узаемаадносiны абароны i падпарадкаваньня, што рэгулююць стасункi фэадалаў i прыгонных сялян, як i, увогуле, сюзэрэнаў i васалаў, уважаюцца за натуральныя i неабходныя, не патрабуючыя нiякай складанай iдэальнай легiтымiзацыi. Разнастайныя позьнесхалястычныя «Сумы» толькi падагульняюць i фiксуюць тое, што на працягу стагодзьдзяў было ў дачыненьнях памiж станамi вядомай рэччу. Каб не дапусьціць спыненьня дзеяньня маральных абавязаньняў, якiя для «вярхоў» вынiкалi зь iх прывiлеяванага становiшча, іх неабходна было фiксаваць пiсьмова.

Зварот да дабуржуазных часоў выкліканы толькі неабходнасьцю і мэтазгоднасьцю разьмежаваньня для разуменьня ролi палiтычных iдэяў (i iдэалёгiяў) у мадэрным сьвеце. «Дзяржава» як канцэнтрацыя палiтычнай улады ў грамадзтве i носьбiт «манаполii легiтымнага гвалту» ўзьнiкае толькi пасьля распаду фэадалiзму, складаныя ўзаемадачыненьнi i супярэчныя, перакрыжаваныя залежнасьцi якога здавалiся асьвечанаму буржуазнаму розуму хаатычнымi i неспасьцігальнымі.

У фэадальным сьвеце ўсе стасункi памiж iндывiдамi былі аднолькава «палiтычнымi». Кажная ўласнасьць мела роўным чынам i палiтычнае, i прававое значэньне. «Няма зямлi без гаспадара», — так можна сфармуляваць лёзунг фэадальнай эпохi, якi можа быць прачытаны i наадварот: «Няма гаспадара безь зямлi». Царква i фэадалы, каралi ды звычайная шляхта ўсе яны валодалi зямлёй i на гэтай падставе людзьмi, якiя былi злучаныя зь зямлёй як зь неад’емным сродкам вытворчасьцi. Гiльдыі i цэхi ў гарадох як карпарацыi валодалi правам вырабляць, а таксама весьцi гандаль, i дзякуючы гэтаму — аналягiчна зямельнай уласнасьцi — ускосна распараджалiся i людзьмi: той, хто заўсёды хацеў працаваць рамесьнiкам цi весьцi гандаль у якасьцi купца, меў магчымасьць рабiць гэта толькi праз сваё ўступленьне ў цэх або гiльдыю. Якое-небудзь «прыватнае жыцьцё» незалежнай асобы было ў тым часе невядомым. Усiх, ад караля да мясцовага пана, тычыўся прынцып: «Кароль памёр — няхай жыве кароль!», асобы былi толькi носьбiтамi «вечных» праграмаў, шчыльна зьвязаных зь iх фэадальным рангам цi ўласнасьцю. Яшчэ ў раманах Фантанэ з часоў заняпаду абшарнiкаў паноў называюць «баярамi», як i тых старых баяраў, што былi iх дзядамi i прадзедамi, безь якога-небудзь адрозьненьня. Сярэднявечныя мастакi не падпiсвалi сваіх карцiнаў, бо разумелі сябе чальцамі вытворчага калектыву. Дойлiды, што ўзводзiлi саборы, належалi да «цэху муляроў», а аўтарства фрэсак можна вызначыць толькi па самiх творах.