Паліталёгія. Асноўны курс

Падсумоўваючы гэтыя адрозныя пытаньнi i падыходы, палiталёгiю нельга назваць нi чыста нарматыўнай, нi чыста эмпiрычнай навукай, бо яна немінуча спалучае абодва моманты — няхай i ў рознай прапорцыi. У вынiку рознага акцэнтаваньня гэтых абодвух момантаў пасьля ўвядзеньня палiталёгii ў Фэдэрацыйнай Рэспубліцы Нямеччыне ўтварылiся розныя — палiталягiчна i сацыялягiчна накiраваныя — «школы». Для ўводзiнаў у структуру дысцыплiны неабходна сьпярша апiсаць розныя палiталягiчныя «школы», тады тры аснаватворныя тэарэтычныя канцэпцыi i на заканчэньне некалькi мэтадычных падыходаў.

Школы, якiя ўзьніклі і пачалі разьвiвацца ці адначасова, ці з дыстанцыяй у часе, у пэўным сэнсе прадстаўляюць парадыгму палiтыкі, прычым пад парадыгмай тут разумеецца ў сэнсе Томаса Куна — у пляне зьместу і мэтаду — унівэрсальнае і фундамэнтальнае ўяўленьне аб тым, што складае істу палiтыкі i чым абгрунтоўваецца прэтэнзiя на навуковасьць пры дасьледаваньнi пэўнай зьявы, зразуметай як палiтычнай. У вынiку адсутнасьцi ў дысцыплiне кансэнсусу наконт таго, што складае істу цi паняцьце палiтыкі ў апошняй інстанцыі, — скажам, каб толькi прывесьці прыклад, цi палiтычныя структуры вызначаюцца эканамiчнымi дачыненьнямі альбо «палiтычнае» ёсьць аўтаномным абсягам — iснуе, натуральна, разыходжаньне ў поглядах на тое, якiя мэтады найбольш прыдатныя, каб навукова сфармуляваць гэтую істу цi гэтае паняцьце палiтыкі. Наколькі ўжыткоўным паняцьце парадыгмы было для дыфэрэнцыяцыі палiталягiчных школаў, настолькі ж большую цi меншую ўвагу, якую гэтыя школы прыцягвалi да сябе ў розныя часы, нельга растлумачыць Кунавым паняцьцем парадыгмальных зьменаў, бо, гаворачы пра палiталягiчную веду, мы толькi часткова (i да таго ж нават у гэтай частцы толькі ўмоўна) гаворым у строгiм сэнсе пра навукова назапашваную веду і, апрача таго, розныя школы толькi ў абмежаваным маштабе канкуруюць за тое, каб даць найлепшае цi найбольш вытанчанае выясьненьне цi разуменьне пэўнай супольнай для ўсiх iх праблемы пры дапамозе iхных адрозных падыходаў (пра адрозьненьне памiж «выясьненьнем » i «разуменьнем» гл. von Wright 1974, S. 122 ff). Перадумовай для гэтага быў бы ў строгiм сэнсе адзiны прадметны абсяг, чаго, аднак, дысцыпліна з вышэйназваных прычынаў ня мае i ня можа мець. Навуковая канкурэнцыя памiж школамi палягае ня столькi ў тым, каб прапанаваць «найбольш вытанчаныя» ў фармальна-эстэтычным аспэкце, «найбольш усеабсяжныя» з гледзішча свайго інтэрпрэтацыйнага патэнцыялу або «найглыбшыя» ў сваiм разуменьнi праблемы падыходы (гэткая канкурэнцыя таксама ёсьць, але яна адбываецца хутчэй усярэдзiне школаў, чымся памiж iмi), колькi датычыць перадусім пытаньня аб тым, чым жа ў існасьці ёсьць палiтыка: барацьбой за ўладу, зьдзяйсьненьнем маральна добрага ладу, умацаваньнем мiру i г.д.

Так, напрыклад, заснаваная Арнольдам Бэргштрэсэрам Фрайбурская школа, насьлядуючы Арыстотэлю, вызначае вывучэньне палiтыкi як хутчэй практычную i ў меншай ступені сыстэматычную навуку. Палiталёгiя пры гэтым разуменьні мае хутчэй маральна-фiлязафічную накiраванасьць i ў меншай ступенi разумеецца як дысцыплiна, што займаецца навуковым дасьледаваньнем грамадзтва. Апошняе, паводле гэтай візіі, хутчэй справа сацыялёгii. Гэтаму супрацьстаiць Мангаймская школа, якую вызначае моцна сцыентысцкая арыентацыя пры недастаткова вялікай увазе да нарматыўных элемэнтаў. Трэба ўлiчваць, што якраз у абсягу эмпiрычнага дасьледаваньня — не зважаючы на рэцэпцыю англасаксонскай political science, якая зьдзеялася перадусiм у Мангаймскай школе — палiталёгiя атрымлівала моцныя iмпульсы ад сацыялёгii, якая ўжо валодала дыфэрэнцыяванымі падыходамі i разробленымі мэтадамі квантытатыўнага характару. Анталягiчна-нарматыўная палiталёгiя, наадварот, арыентавалася перадусім на фiлязофiю, упаасобку на плятанічна-арыстотэлеўскую традыцыю мысьленьня.

Мэтадалягічнае першынство сацыялёгiі перад палiталёгiяй выяўляецца таксама i на прыкладзе трэцяй згаданай тут, Франкфурцкай школы, якая дзякуючы сваёй крытыцы традыцыйных i сцыентысцкіх канцэпцый у сацыялёгii i дзякуючы сваёй мэтадычнай рэфлексiі над сукупнасьцю грамадзкiх дачыненьняў (параўн. Adorno u.a. 1969) рабiла i робiць вялiкi ўплыў на палiталёгiю — пераважна ў сваёй палiталягiчна рэлевантнай крытыцы сацыяльных i палiтычных дачыненьняў з пэрспэктывы iдэалаў, якiя легiтымізуюць гэтыя дачыненьні.

Ад яе на падставе ейнай больш пасьлядоўнай сувязi з практыкай, ейнай прафсаюзнай арыентацыi i мацнейшай адданасьці артадаксальна марксiсцкiм тэарэмам трэба адрозьнiваць прадстаўленую перадусiм Вольфгангам Абэндротам i Вэрнэрам Гофманам Марбурскую школу — у адваротнасьць ад Франкфурцкай школы, гэта строга палiталягiчная школа, якая, аднак, пры палiтычным раскладзе пяцьдзясятых i шэсьцьдзясятых гадоў прыцягвала да сябе далёка ня гэтулькі ўвагi, як, напрыклад, Фрайбурская школа, а калi палiтычная сытуацыя пачала спрыяць больш актыўнай рэцэпцыі ейных падыходаў, лучыла ў цень Франкфурцкай школы.