Паліталёгія. Асноўны курс

Аднак толькi палiталёгiя ў вузейшым сэнсе была ўведзена ў Нямеччыне пасьля 1945 у якасьцi зусiм «новай» навуковай дысцыплiны; палiтычная навука ў больш шырокiм сэнсе мае ў Нямеччыне доўгую, няхай i шмат разоў перарываную, традыцыю. З часоў утварэньня нямецкiх тэрытарыяльных дзяржаваў на пачатку Новага часу i да канца XVIII стагодзьдзя ў Нямеччыне iснавала палiтычная навука – або адасобленая ў якасьцi палiцыйнай навукi, напрыклад, камэралiстыкi, або ўключаная, поруч з эканомiкай i этыкай, у якасьцi палiтыкi ў трыяду навук практычнай фiлязофii паводле арыстотэлеўскага ўзору (параўн. Hennis 1967, S. 122 ff, Maier 1967, S. 202 ff, ён жа 1985, паўсюль).

Працэс навукова-гiстарычнага i палiтычнага разьвiцьця ёсьць прычынай пераваротаў i зломаў традыцыі, якiя зазнала палiтычная навука ў Нямеччыне — у адрозьненьне, напрыклад, ад англасаксонскiх краiн. З пашырэньнем пазытывісцкіх установішчаў сярод асобных навук у пачатку XIX стагодзьдзя адзiнства практычнай фiлязофii, што ахоплівала этыку, эканомiку i палiтыку, было падарвана раз i назаўсёды. У гэты час нацыянальная эканомiка i сацыялёгiя, гiстарыяграфiя i геаграфiя вылучылiся як дысцыплiны з уласнымi прадметамi i ўласнымi мэтадамi. Палiтычная навука, што ўваходзiла ў агрэгатную масу практычнай фiлязофii, была — не зважаючы на нешматлiкiя выняткі — у якасьцi агульнага дзяржавазнаўства перададзеная на балянс правазнаўства, дзе яно марнела як дапаможная навука дзяржаўнага права пры навучаньнi юрыстаў i дзяржаўных урадоўцаў.

Ведама, пакручасты лёс палiтычнай навукi ў Нямеччыне ёсьць вынiкам ня толькi дыфэрэнцыяцыі ўнутры навукі i пашырэньня ў ёй пазытывісцкіх установішчаў; яго глыбейшая прычына ляжыць у палiтычнай гiсторыi: пасьля ружовых мараў дасакавіцкага пэрыяду i рэвалюцыi 48-га году станаўкая перамога бюракратычнай дзяржавы ў Нямеччыне заразом з заснаваньнем iмпэрыi Бiсмарка ператварыла грамадзянiна ў падданага. Пад свабодай нямецкая буржуазiя (у параўнаньні з шляхтай, якая ў значнай ступенi была iнтэграваная ў бюракратычную дзяржаву ў якасьцi афiцэрскага корпусу, i пакуль яшчэ слабой, незьяднанай працоўнай клясай, яна была адзінай клясай, рэальна здольнай да ажыцьцяўленьня палітычнай улады) ужо больш не разумела палiтычнае прадстаўніцтва як гарантыю дабрабыту грамадзтва i сваёй нутраной i вонкавай свабоды; за свабоду цяпер уважалася разгарненьне дзяржаўнай улады навонкi («блiскучая абарона»), бясьпека жыцьця i собскасьцi ўсярэдзiне дзяржавы («праўная дзяржаўнасьць, «непадкупныя ўрадоўцы»), а таксама магчымасьць свабоднай (у сэнсе адсутнасьці перашкодаў) эканамiчнай дзейнасьцi («нямецкая дбайнасьць»). У гэтых абставiнах палiтычная навука як акадэмiчны прадмет ужо не карысталася попытам. Скіраваная навонкi сілавая дзяржава — як пры навуковых праблемах, так i ў пытаньнях славалюбнага самавыяўленьня — падпадала пад кампэтэнцыю гiстарыяграфii (параўн. Iggers 1971, S. 86 ff; Mommsen 1967, S. 291 ff), скіраваная ўсярэдзiну праўная дзяржава — у кампэтэнцыю юрыспрудэнцыi, а эканамiчная рэпрадукцыя грамадзтва — нацыянальнай эканомiі. Памiж палiтычнай паняверкай i абыякавасьцю, непалiтычным абагаўленьнем улады i гаспадарчай прадпрымальнасьцю немцаў адбываўся заняпад палiтычнай навукі. На працягу XIX стагодзьдзя палiталёгiя ў Нямеччыне перастала iснаваць. Пасьля паразы нямецкай дзяржавы ў першай сусьветнай вайне, уцёкаў кайзэра і ўзьнікненьня Ваймарскай рэспублiкi ў 1918–1919 гадох у Нямеччыне адбылося адраджэньне акадэмiчнага палiтычнага аналiзу, які знайшоў сваё першае выражэньне ў заснаваньні Нямецкай вышэйшай палiтычнай школы (НВПШ) у Бэрлiне. Праўда, НВПШ не была ператворана ўва ўнiвэрсытэт, а служыла перадусiм павышэньню квалiфiкацыi i дадатковай адукацыi партыйных функцыянэраў. З гэтай прычыны навучаньне, якое яна прапанавала, было ў значнай ступенi прыстасавана да патрэбаў парлямэнтарызму i партыяў, і гаворка ішла найперш пра тое, якiм чынам можна вярнуць страчаную палiтычную стабiльнасьць. Тым часам унiвэрсытэты захоўвалi сваю ўспадкаваную структуру — пад уражаньнем паразы Нямеччыны яны ўсё больш арыентавалiся на пытаньнi сілавой дзяржавы, чымся прававой. На працягу ўсяго iснаваньня Ваймарскай рэспублiкi палiталёгiя заставалася аўтсайдэрам у акадэмiчным асяродзьдзі. Пасьля прыходу да ўлады нацыянал-сацыялiстаў шмат якiя навукоўцы НВПШ апыніліся на чужыне, у той час як тыя, хто застаўся, прыстасавалiся да патрабаваньняў рэжыму i пiсалi навуковыя артыкулы на тэмы дасягненьня расава абгрунтаванага нямецкага сусьветнага панаваньня.