Сяргей Чыгрын - Чамяры і чамяроўцы

Уладзімір Іскрык усё сваё жыццё даследуе праблемы духоўнасці і культуралогіі, творчасць пісьменнікаў канца ХХ стагоддзя ў кантэксце сусветнай культуры, а таксама гісторыю беларускай драматургіі.

У 1981 годзе ў Мінску выйшла яго першая манаграфія “Традыцыі народнай творчасці і сучасны тэатр”, пасля — падручнік “Драматургія і фальклор” (Мн., 2002). Аўтар сцвярджае, і з ім нельга не пагадзіцца, што “уплыў народнага тэатру прыкметны будзе і ў драматургіі, калі яна скарыстоўвае сюжэты, вобразы ці моўныя сродкі з інтэрмедыяй школьнага тэатру, з запісаў батлеечных прадстаўленняў, кірмашовага тэатру і г.д. Спадчына народнага тэатру скарыстоўваецца і запазычваецца высокаразвітымі тэатральнымі культурамі па трох асноўных кірунках: каб дасягнуць найбольшай выразнасці пры ўзнаўленні класічнай драматургіі —як нацыянальнай, так і сусветнай; пры стварэнні спектакляў, прысвечаных гісторыі народа або сцэнізацыі іншых жанраў народна-паэтычнай творчасці — балад, паданняў, казак, ці стылізацыі пад фальклор; а таксама ў пошуках сродкаў для ўвасаблення сучаснай тэмы”. [36] Іскрык Уладзімір. Традыцыі народнай творчасці і сучасны тэатр. Мн., 1981. С. 3

Уладзімір Іскрык спрабуе свае сілы і ў драматургіі. У 1994 годзе з друку выйшла кніга ягоных п’ес “Сабачаняты”, куды ўвайшлі 8 лірычных драм, напісаных у 60-х — 70-х гадах на самыя розныя тэмы. Піша аўтар і для дзяцей. Найбольш вядомая яго п’еса “Бег Бай па сцяне” (ставілі многія аматарскія калектывы), дзе аўтар свой казачны сюжэт звязаў з фальклорам. Пра драматургію нашага земляка найлепш сказаў народны пісьменнік Беларусі драматург Андрэй Макаёнак: “П’есы драматурга, пра якога я хачу расказаць, не трапілі, на жаль, у шэраг прынятых і пастаўленых. А калі іх прачытаў, прызнаюся, пазайздросціў гэтаму маладому чалавеку. Пазайздросціў мяккай беларускай танальнасці ў добразычлівай абмалёўцы персанажаў, вельмі жывой гутарковай мове. Вельмі ўмела перадае ён мяккую і колкую (але ад дабра!) іронію і гумар ва ўзаемаадносінах вяскоўцаў. Вельмі любіць аўтар працавітых, умелых і багатых на душэўнасць і ласку землякоў. Прозвішча драматурга — Іскрык". [37] Іскрык Уладзімір. Сабачаняты. Мн., 1994. С. 3

П’есы Уладзіміра Іскрыка напісаны вельмі сакавітай мовай, поўныя трапных дасціпных, напружаных дыялогаў, прасякнуты вастрынёй і парадаксальнасцю думкі. У іх адлюстраваны розныя бакі нашага жыцця, сацыяльныя з’явы рэчаіснасці, таму многія творы не страцілі эстэтычнай значнасці і сёння. Па іх абавязкова трэба ажыццяўляць пастаноўкі на прафесійнай сцэне нашы тэатраў. А яшчэ Уладзімір Іскрык напісаў сцэнарыі навукова-папулярных фільмаў “Здзіслаў Стома” і “Уладзімір Мішчанчук”, апублікаваў каля сотні артыкулаў на самыя розныя тэмы.

Каб больш даведацца пра гэтага чамяроўца, пра яго адносіны да сённяшняга жыцця, да беларускай культуры і мовы — дапаможа інтэрв’ю, якое нядаўна я зрабіў і апублікаваў у “Газеце Слонімскай” 1 лютага 2006 года. Вось некалькі ягоных адказаў на мае пытанні.

—З дзяцінства ўспамінаецца руская песня, якая часта гучала па радыё, ды і цяпер час ад часу яе можна пачуць у эфіры. Песня называлася “С чего начинается Родина?”. Памятаеце: “А может, она начинается с той песни, что пела нам мать…”. А на Вашу думку, з чаго пачынаецца Бацькаўшчына?

— Бацькаўшчына пачынаецца з усвядомленага вывучэння традыцый у сям’і і ў дзяржаве.

— Калі мы пачалі нашу гутарку з традыцый, дык Беларусь мае вялікія тэатральныя традыцыі…

— Беларусь — гэта старэйшая тэатральная краіна на тэрыторыі былога СССР. Тэатр прыйшоў у Маскву з Беларусі, пасля таго як Кацярына параздавала нашы землі сваім палюбоўнікам і ваенным асобам, адначасова раздала і тэатры. Дарэчы, толькі ў радыусе 30 кіламетраў вакол Слоніма было да 1795 года тэатраў больш, чым ва ўсёй Савецкай Беларусі. Гэта быў тэатр Агінскага ў Слоніме, тэатры ў Дзярэчыне, Ружанах, Косаве і ў іншых мястэчках. Прычым найвыдатнейшыя тэатры еўрапейскага кшталту. Напрыклад, пра тое, што беларускае барока паўплывала на станаўленне і развіццё расійскай культуры, піша нават расійскі акадэмік Ліхачоў у сваёй “Истории древнерусской культуры”. А наш гісторык Абэцэдарскі, якога мы сёння крытыкуем, напісаў кнігу, якая так і называецца — “Беларусы ў Маскве”, яна выйшла з друку ажно ў 1957 годзе. Ён там падкрэслівае вялікую ролю беларусаў у развіцці Масквы і яе культуры.

— А ці даўно Вы самі былі ў тэатры?

— Апошні раз глядзеў спектакль-ідылію “Сялянка”. Ён мне не спадабаўся. Наогул, тэатр у Беларусі знаходзіцца ў заняпадзе, таму што тэатр — гэта драматургія, якая павінна адлюстроўваць настроі грамадства. А зрабіць сёння нейкае шоу — гэта поўны правал. Тэатр ёсць рэалізм, рэалізм псіхалагічны і рэалізм старой балады і драмы. З гэтага складаюцца традыцыі нашага беларускага тэатра. Таму не трэба сёння блытаць тэатр з камерцыяй, бо ёсць сапраўднае мастацтва і ёсць шоу.