Сяргей Чыгрын - Чамяры і чамяроўцы

Збярогся да сёняшніх дзён чацвёрты том збору твораў Янкі Купалы, выдадзены ў 1940 годзе. На ім дарчы надпіс: "Дарагому прафесару, акадэміку А. Я. Пракапчуку на добрую памяць. Шчыра адданы Янка Купала. 21.04.1940 г., г.Мінск.". [22] Літаратурны музей Янкі Купалы. Ф.1, воп. 3, адз.зах. 8

У кастрычніку 1940 года Янка Купала і Андрэй Пракапчук наведалі Гродна. Гэта, відаць, была іх апошняя сумесная паездка па роднай Беларусі. У 1942 годзе Янкі Купалы не стала. Гартаючы старыя падшыўкі газеты “Савецкая Беларусь”, нечакана спыніўся на № 61 ад 2 ліпеня 1942 года. Стала неяк горка ад прачытаных радкоў: “Акадэмія навук Беларускай ССР страціла свайго старэйшага акадэміка, члена Прэзідыума Акадэміі, вялікага песняра беларускага народа, выдатнага беларускага асветніка Янку Купалу…”. А ўнізе подпісы — Якуб Колас, Кісялёў К.В., Пракапчук А.Я. і г.д. Так доктар са Слонімшчыны развітаўся са сваім дарагім сябрам Янкам Купалам.

Доктарам быў і родны брат Андрэя Пракапчука — Ілля Пракапчук (1905-1973). Нарадзіўся ён у Чамярах. Скончыў медыцынскі факультэт Другога Маскоўскага універсітэта і двухгадовыя курсы Чырвонай прафесуры. Працаваў ардынатарам клінікі нервовых хвароб медыцынскага факультэта Белдзяржуніверсітэта, асістэнтам кафедры нервовых хвароб Беларускага медыцынскага інстытута. Адначасова быў навуковым супрацоўнікам і вучоным сакратаром, пасля навуковым супрацоўнікам і намеснікам дырэктара Інстытута псіханеўралогіі АН БССР. У 1936 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю.

Калі пачалася вайна, наш зямляк быў прызначаны начальнікам ваеннага шпіталя, а потым — намеснікам начальніка ўпраўлення палявога эвакуацыйнага пункта савецкай арміі на Другім Беларускім фронце.

Пасля вайны Ілля Пракапчук працаваў галоўным урачом Мінскай другой гарадской клінічнай бальніцы. Ён загадваў кафедрай нервовых хвароб Мінскага медінстытута, вывучаў рэгулятарныя ўласцівасці гематаэнцэфалічнага бар’еру.

Пра доктара гістарычных навук з Чамяроў Міхаіла Міско звестак захавалася вельмі мала. Сціпла і рэдка пра яго згадвалі рэспубліканскія выданні. А апошнім часам і зусім забыліся пра чамяроўскага гісторыка. Нідзе не магчыма было знайсці і фотаздымкаў нашага земляка.

Спачатку давайце прыгадаем яго кароткія біяграфічныя звесткі, тым больш што ў 2004 годзе Міхаілу Васільевічу Міско споўнілася 100 гадоў з дня нараджэння.

Нарадзіўся ён у Чамярах у 1904 годзе у сялянскай сям’і. Першая сусветная вайна выгнала сям’ю Міско ў бежанства, ажно ў горад Сярдобск Пензенскай губерні. Там хлопчык пачаў вучыцца ў школе, а пасля вяртання ў Чамяры, працягваў вучобу ў роднай вёсцы. У 1920 годзе, калі Слонімшчына адышла пад Польшчу, Міхаіл Міско нелегальна перайшоў мяжу і праз пэўны час апынуўся ў Маскве. Там ён здаў экзамены і паступіў на гістарычны факультэт Маскоўскага універсітэта. Паспяхова скончыўшы універсітэт — працягваў вучобу ў аспірантуры Інстытута чырвонай прафесуры.

У гады Вялікай Айчыннай вайны наш зямляк быў ваенным карэспандэнтам. А пасля зноў вярнуўся ў Маскву, дзе да 1964 года працаваў у Інстытуце славяназнаўства Акадэміі навук СССР. Памёр Міхаіл Міско ў 1972 годзе.

У вёсцы Чамяры на Слонімшчыне сёння жыве Тамара Якаўлеўна Лаўрашчук. Яна — родная пляменніца Міхаіла Васільевіча Міско. Са слоў Тамары Якаўлеўны стала вядома, што яе тата і Міхаіл Міско былі роднымі братамі. Шмат гадоў яны не ведалі, дзе знаходзіцца Міхаіл, таму што ў свой час Слонімшчына была была пад Польшчай, а брат жыў дзесьці ў Савецкім Саюзе. І толькі пасля 1939 года яны атрымалі вестачку з Масквы.

“Дзядзька Міхась да нас прыехаў за дзень да пачатку вайны, — пачала ўспамінаць Тамара Якаўлеўна. — Мы вельмі яго чакалі і былі шчаслівымі ад сустрэчы. Але на другі дзень гітлераўская Германія напала на Савецкі Саюз. І мой тата з дзядзькам пайшлі ў Слонімскі ваенкамат, каб спытацца, што ім рабіць. Бацьку адпусцілі дамоў, а дзядзьку сказалі тэрмінова вяртацца назад у Маскву. Так мы з ім зноў развіталіся на цэлыя чатыры гады”.

Пасля вайны Міхаіл Міско часта наведваў родныя Чамяры. У хаце Тамары Якаўлеўны Лаўрашчук да сённяшняга часу захоўваюцца кнігі яе дзядзькі з аўтографамі. Дзве кнігі ён падпісаў роднаму брату, а адну — пляменніцы: “Маёй пляменніцы Тамары ад аўтара. Кастрычнік, 1962 г. М.Міско”.

Тамара Якаўлеўна таксама расказала, што яе дзядзька вельмі позна ажаніўся. Жонка яго была бібліятэкарам. У іх нарадзілася дачка Ганначка (Аня — так яе ўсе называлі). Аня цяпер жыве ў ЗША. Пляменніца Міхаіла Міско паказала і рэдкія фотаздымкі доктара гістарычных навук, якія раней нідзе не друкаваліся.