Міхаіл Чарняўскі - З глыбінь тысячагоддзяў

Стары, паглядзеўшы на прынесены крэмень, шырока ўсміхнуўся i нешта сказаў шахцёру. Затым ён паклаў канкрэцыю перад сабой на камень, пакруціў прымерваючыся. Потым узяў каменны адбойнік i ўдарыў ім па крэменю. Канкрэцыя, быццам перавараная бульбіна, здзіўляюча легка распалася на дзве палавіны. Толькі цьмяна бліснулі пад сонцам цёмна-шэрыя плашчыні расколін. Некалькімі лоўкімі ўдарамі стары раздзяліў палавіны канкрэцыі на плоскія брускі, у якіх ужо ўгадваліся абрысы будучых сякер.

Ну, вось i пара спыніць машыну часу. Пагас экран.

Старажытныя помнікі, магчыма, знаходзяцца i ля вашай вёскі або горада. Калі будзеце ў полі або ў лесе, на беразе возера ці рэчкі, дык абавязкова ўважліва паглядзіце сабе пад ногі i вакол сябе. Можа i вам пашанцуе знайсці наканечнік стралы або каменную сякеру. Старажытныя рэчы можа знайсці i ваш бацька, аручы поле або агарод. Яны часам трапляюцца пры капанні ям, у розных кар'ерах.

Знойдзеныя рэчы неабходна перадаць у школьны або іншы бліжэйшы краязнаўчы музей.

У многіх школах маюцца свае музеі i краязнаўчыя куткі, дзе побач з экспанатамі па гісторыі, нумізматыцы, этнаграфіі таксама сустракаюцца i археалагічныя экспанаты — пераважна розныя каменныя сякеры. Нярэдка здараецца, што ў школе ніхто не ведае, адкуль гэтыя рэчы паходзяць, калі i кім былі яны знойдзены, бо ўсе тыя, хто калісьці прыносіў знаходкі, даўно скончылі школу i раз'ехаліся хто куды. I прычына ўся ў тым, што экспанаты не заўсёды зашыфроўваюцца i не ўсюды вядуцца кнігі аб уліку.

Шыфроўка — справа нескладаная. Вось, напрыклад, знайшлі мы ля вёскі Русакова ў 1976 годзе крамянёвую скрабалку. Тушшу пішам на ёй у скарочаным выглядзе: Рус-76, a калі вядома назва ўрочышча, то дапісваем i яе. Тут жа ставім i нумар, пад якім знаходка будзе занесена ў кнігу ўліку. шыфры лепш наносіць на тыльных частках экспанатаў, каб не псаваць выгляд рэчаў. Вось i зашыфравана скрабалка. Застаецца толькі шыфр асцярожна пакрыць зверху якім-небудзь празрыстым клеем, каб надпіс не сцёрся.

Цяпер запішам у кніжку нумар знаходкі i яе характер — «скрабалка крамянёвая», а таксама адзначым, хто, дзе i калі яе знайшоў.

I яшчэ адна просьба да вас, дарагія школьнікі: пра тое, што знайшлі, абавязкова паведаміце па адрасу:

220072 Мінск, Ленінскі праспект, 66, Інстытут гісторыі Акадэміі навук БССР, сектар археалогіі.

Калі знаходкі акажуцца сапраўды цікавымі для археалагічнай навукі, у вашу мясцовасць абавязкова прыедуць археолагі i пачнуць раскопкі. Але толькі не раскопвайце самі, бо, не ведаючы методыкі даследаванняў, вы можаце памыліцца i беззваротна сапсаваць, а то i зусім знішчыць каштоўны гістарычны помнік.

Беражы археалагічныя помнікі: стаянкі, селішчы, курганы, гарадзішчы. Гэта памяць пра тваіх далёкіх продкаў, якія жылі, працавалі, ваявалі многа сотняў i тысяч гадоў, таму назад. Дык нясі ж i далей гэту паходню жыцця, якая дайшла да цябе ад спрадвечных часоў, ад закапцелых пячор, ад буданоў, накрытых мамантавымі шкурамі, ад агнішчаў першых земляробаў i жывёлаводаў, ад цеплыж рук тваіх далёкіх прашчураў — бясстрашных паляўнічых i воінаў.

Археалагічнымі помнікамі з'яўляюцца рэшткі старажытных паселішчаў, могільнікаў, майстэрань, горназдабываюных выпрацовак i г.д.

Айкумена (грэч.) — заселеная чалавекам тэрыторыя зямнога шара.

Археалагічнай культурай называюць групу адначавсовых помнікаў, аб’яднаных агульнай тэрыторыяй і агульнымі характэрнымі рысамі.

Мусцьерская культура — археалагічная культура ся¬рэдняга палеаліту, якая выдзелена па знаходках з пячоры Ле-Мусцье ў Францыі.