Генадзь Сагановiч - Невядомая вайна - 1654-1667

Шклоў выстаяў хоць на гэты раз. Але ж Амсціслаў і Крычаў ізноў паддаліся. Праўда, не маскоўскаму войску. Крычаўцы згадзіліся здавацца толькі казакам. 23 лістапада войт, мяшчане і шляхта здалі горад старадубскаму палкоўніку Пятру Рослаўчанку.

Не дамогшыся анічога большага, пад націскам аддзелаў Ліпніцкага і Бабраўніцкага, а таксама з прычынаў партызанскага руху ўсё маскоўскае войска пад канец лістапада сабралася ў Магілеве. Аляксей Міхайлавіч загадаў старэйшаму Далгарукаму ўмацаваць Магілеў і Стары Быхаў ды пераходзіць з галоўнымі сіламі да Смаленска.

Так, кампанія 1660 г. і не прывяла да рашучай перавагі злучаных сілаў Рэчы Паспалітай у Беларусі. Маскоўскія ваяводы мелі тут яшчэ трывалыя пазіцыі, маглі праводзіць нават наступальныя дзеянні. А ў харугвах вялікага гетмана з лістапада зноў не было ладу. Старшына, а пасля і простыя жаўнеры сталі пакідаць свае фармаванні, сыходзіць дадому. Пайшлі чуткі, што дзеля нявыплаты вось-вось утворыцца канфедэрацыя. Таму гетман Сапега спяшаўся скончыць кампанію. Калі палявы пісар Аляксандр Палубінскі з паручнікамі выехаў да Вільні, на ягонае месца Сапега паставіў Мікалая Юдзіцкага, пасля чаго і сам ад'ехаў да Вільні, каб давяршаць аблогу сталіцы. Войска ж было накіравана на зімовыя кватэры: правае крыло - у Браслаўскі і Ашмянскі паветы, левае - паміж Глыбокім і Магілевам.

А на поўдні Беларусі падзеі ішлі сваёй хадою. Яшчэ ў гады замірэння аддаленае ад цэнтра краіны Палессе цярпела ад казацкіх наездаў. Павел Сапега неаднаразова высылаў туды ўніверсалы з заклікам «абараняць цэласць свайго павета і ўсёй айчыны», а харужы Пінскага павета Васіль Орда раз за разам збіраў шляхецкае рушанне. Для ліквідацыі казацкіх бандаў, што рабавалі Піншчыну, вялікі гетман накіраваў туды ўвосень 1657 г. 2 татарскія і 1 драгунскую харугвы - на дапамогу павятоваму войску. Аднак наезды не спыняліся. Украінская казацкая старшына, маючы да гэтых абшараў асаблівы інтарэс, імкнулася падпарадкаваць іх калі не сілай, дык хоць дыпламатычна. З гэтай мэтай яшчэ ў жніўні 1657 г. паслы Багдана Хмяльніцкага падпісалі дамову з дэлегатам ад Пінскага павета, на што шляхта Піншчыны выказала пратэст, падкрэсліўшы, што дэлегат дзейнічаў «насуперак усялякай слушнасці» ды што яны нікога не жадаюць браць сабе ўладаром, - «пагатоў пана гетмана Запарожскага».

Асабліва цярпеў Пінскі павет у 1660 г. Для нападаў на гэтыя землі казакі аб'ядноўваліся з маскоўскім войскам. У іх акцыях бралі ўдзел валашчане ды мяшчане тураўскія і нават давыд-гарадоцкія. Адбіваць непрыяцеля мусіў полк Самуля Аскіркі, а таксама павятовае рушанне Васіля Орды, якое ў сакавіку, напрыклад, збіралася ў Моталі. Тым не менш Пінск не ўнік новага спусташэння. Пры канцы чэрвеня - пачатку ліпеня чужынцы («непрыяцель масквіцін з казакамі») пры падтрымцы тураўцаў напалі на яго, «горад, касцёлы, цэрквы Божыя агнём папалілі, капланаў, шляхту, шляхцянак, мяшчанаў каго спаймалі, - адных тыранска мучылі, пазабівалі, другіх у няволю пабралі» і ўсе двары нератварылі ў попел. Вяртаючыся, яны абрабавалі і знішчылі таксама вёскі Асавец, Вяляцічы, Шаламічы, Ціўравічы ды інш. Пасля гэтага вялікі гетман прыслаў на ахову павета 5 драгунскіх харугваў. Але й у жніўні казацкі табар стаяў у Давыд-Гарадку, а кіраваў казакамі тут нехта Карней, падпарадкаваны кіеўскаму палкоўніку Дварэцкаму. Адзін са схопленых казакаў на допыце патлумачыў, што іх загоны «за Гарынню непаляць, бо сабе па Гарынь мяжу закладаюць».

Пастаўленая на зіму ў паўночных раёнах Беларусі дывізія Паца ніяк не магла там пракарміцца дзеля поўнай спустошанасці краю. Дывізія ж Сапегі, раскватараваная на захадзе Беларусі, трапіла ў лепшыя ўмовы. Гэта стала прычынай новага абвастрэння дачыненняў паміж імі. 2 студзеня 1661 г. у Чашніках адбылася сустрэча кіраўнікоў дывізіяў. Войска правага крыла прадстаўляў Юдзіцкі, а левага - упіцкі стараста Падбярэзскі, які замяняў Паца. Першы прапанаваў размясціць абедзьве дывізіі пад Глыбокім, каб супольна дзейнічаць супраць непрыяцеля. Але праект аб'яднання дывізіяў выклікаў адмоўную рэакцыю ў людзей Паца. Пагадзіліся толькі падзяліць прысланыя дзяржаваю грошы. А 6 студзеня ў Вяжычах сустрэліся дэпутаты ад харугваў левага крыла ды выбралі пасла, які б паехаў да караля са скаргамі на вялікага гетмана. Гетманаўская ўлада Сапегі дэманстратыўна ігнаравалася. Гэты ж з'езд пастанавіў, каб уся пацаўская дывізія ішла зімаваць на Браслаўшчыну, у раёны, менш вынішчаныя, чым Усходняя Беларусь. Пры гэтым пераход трэба было зрабіць хутчэй за войска правага крыла.