Norman Davies - Boże Igrzysko. Tom II

Jednocześnie miał nadzieję odeprzeć ataki bardziej wojowniczo nastawionych federalistów ze Smółką na czele, zmierzających do utworzenia „potrójnej monarchii”, w obrębie której Galicja cieszyłaby się takim samym statusem równego partnera w federacji jak Austria i Węgry. Walka polityczna trwała przez ponad dziesięć lat i zakończyła się kompromisem możliwym do przyjęcia dla każdego z protagonistów. Początkowe ustępstwa cesarza na rzecz autonomistów, którzy wysuwali bardziej umiarkowane żądania dotyczące kwestii instytucjonalnych, zostały zrównoważone późniejszymi ustępstwami na rzecz federalistów, którzy żądali bardziej radykalnych zmian w dziedzinie polskiej kultury i oświaty. Pierwszy krok uczyniono w 1860 r. w następstwie katastrofalnej w skutkach wojny z Piemontem. Projekt Gołuchowskiego dotyczący „decentralizacji”, o której mówił dyplom październikowy Franciszka Józefa (przyznający większy zakres władzy sejmom krajowym kosztem centralnej Rady Państwa), został rozszerzony i poprawiony przez jego następcę na stanowisku premiera, Antoniego Schmerlinga, w tzw. patencie lutowym z 1861 r., który ostatecznie wprowadzał w Austrii ustrój parlamentarny, uwzględniał także odrębne instytucje prawne i administracyjne na terenie Galicji, ale ścieśniał kompetencje sejmów krajowych na rzecz uprawnień wiedeńskiej Rady Państwa. Krok drugi podjęto podczas kryzysu wywołanego klęską pod Sadową. W grudniu 1866 r. wnioskowi postawionemu w sejmie galicyjskim i domagającemu się wcielenia w życie projektów autonomii towarzyszył pełen lojalności adres skierowany do cesarza: „Przy Tobie, Najjaśniejszy Panie, stoimy i stać chcemy”. Lojalność doczekała się zasłużonej nagrody. W „prawie podstawowym” cesarza wydanym 21 grudnia 1867 r. i sankcjonującym zmiany ustrojowe, uchwalone w ramach ugody (Ausgleich), Galicja nie została pominięta. Utrzymano zarówno wybieralne ciało ustawodawcze, Sejm Krajowy, jak i ciało władzy wykonawczej prowincji, czyli Wydział Krajowy. Ale federaliści nadal nie czuli się usatysfakcjonowani. Boleśnie przeżywając rozczarowanie wynikające z faktu, że Galicja otrzymała mniej uprawnień niż Węgry, w 1868 r. podjęli uchwałę sejmową, zwaną rezolucją i żądającą dalszych reform. We Lwowie odbyły się demonstracje, w wyniku których rząd poczuł się zmuszony ustąpić. W 1869 r. język polski, który nieco wcześniej został dopuszczony do szkół i sądów, zastąpił niemiecki we wszystkich sprawach oficjalnych; w r. 1870 Uniwersytet Jagielloński został upoważniony do przywrócenia języka polskiego jako podstawowego języka wykładowego; w r. 1871 w Wiedniu utworzono Ministerstwo do Spraw Galicji, którego zadaniem miało być dbanie o interesy Królestwa w rządzie cesarstwa; w r. 1872 w Krakowie założono Akademię Umiejętności pod patronatem rodziny cesarskiej. W ten sposób Galicja otrzymała środki, dzięki którym organy nowej autonomicznej administracji mogły uzyskać wykształcony personel, rekrutujący się spośród miejscowej ludności.

Działający w latach 1867—1918 rząd Galicji charakteryzował się interesującą mieszaniną ciał centralnych i zdecentralizowanych. Namiestnik, który sprawował obowiązki dawnych gubernatorów, był mianowany bezpośrednio przez cesarza i ze swojej rezydencji we Lwowie kierował pracą władz wykonawczych. Wspólnie ze swoim zastępcą w Krakowie kontrolował starostów 79 okręgów administracyjnych (Bezirke), czyli powiatów, oraz podlegających im naczelników gmin wiejskich. Jego władza nie obejmowała wojska, urzędu poczt i telegrafów, kolei państwowych, dóbr koronnych oraz lasów państwowych, nad którymi nadzór sprawował bezpośrednio Wiedeń. Ciało ustawodawcze, czyli Sejm Krajowy, wybierano na podstawie skomplikowanego systemu kurialnego kolegiów elektorskich. Poza trzynastoma posłami, którzy zasiadali w Sejmie ex officio (biskupi, rektorzy uniwersytetu i prezes Akademii Umiejętności), w jego skład wchodziło 44 posłów wybieranych przez ziemian i reprezentujących grupę około 2000 zarejestrowanej szlachty mającej prawa elektorskie, 3 posłów reprezentujących członków galicyjskich Izb Handlowo—Przemysłowych, 20 posłów reprezentujących miasta posiadające prawa miejskie oraz 74 posłów zgłaszanych przez resztę gmin, których wybierali przedstawiciele społeczności chłopskiej. W kurii ziemian każdy poseł był bezpośrednio przedstawicielem grupy około 52 głosujących; w kurii gmin jeden poseł reprezentował pośrednio aż 8792 wyborców! W sumie czynnie głosowało poniżej 10% ludności. Plebs miejski był z głosowania wyłączony całkowicie. Zgodnie z intencjami swych pierwszych zwolenników Sejm nie miał innych możliwości poza spełnianiem funkcji forum zapewniającego patronat i wpływy warstwy posiadaczy ziemskich. Jego decyzje ustawodawcze podlegały prawu sprzeciwu ze strony cesarza, z którego upoważnienia działał namiestnik, kontrola nad działalnością Wydziału Krajowego zaś była czysto formalna. Mimo to w dziedzinie działalności publicznej, wymiaru sprawiedliwości oraz oświaty miał on pewne możliwości podejmowania skutecznych akcji. Była to w owym okresie jedyna instytucja na ziemiach polskich, która zapewniała efektywny udział w rządach choćby części polskiej ludności.

Zdobycie autonomii było sygnałem do odrodzenia się wszystkich form polskiej świadomości narodowej. Weszły w modę patriotyczne demonstracje. W 1869 r. otwarcie grobowca Kazimierza Wielkiego, którego przypadkiem dokonał robotnik zatrudniony przy pracach w krypcie wawelskiej katedry, stało się powodem niecodziennych przejawów powszechnej radości. Uroczystość ponownego pogrzebu doczesnych szczątków wielkiego Piasta przyciągnęła dziesiątki tysięcy uczestników. Przypadająca w tym samym roku trzechsetna rocznica zawarcia unii lubelskiej stała się podobnym pretekstem do uroczystych obchodów, a we Lwowie wzniesiono z tej okazji imponujący Kopiec Unii. Uroczystości odsłonięcia patriotycznych pomników — wykonanego przez Teodora Rygiera pomnika Adama Mickiewicza na Rynku w Krakowie w r. 1898 czy pomnika grunwaldzkiego w r. 1910 przyciągnęły tłumy widzów z terenu wszystkich trzech zaborów.

Turystę odwiedzającego w tym czasie Galicję uderzało wszechobecne pomieszanie lokalnych wpływów słowiańskich z wpływami cesarskiej Austrii. Opisując w r. 1905 Lwów dla potrzeb czytelników anglojęzycznej wersji przewodnika po Austro—Węgrzech, Karl Baedeker przywiązywał jednakową wagę do jego polskich i niemieckich powiązań.

LEMBERG

HOTELE. Hot. George, pokoje od 3 k. Śniad. 90 h.; Hotel Imperiał, Grand Hotel, Hotel Metropole. Hotel de l‘Europe, Hotel de France.

RESTAURACJE. W Hot. George, Grand Hotelu i Hotelu de l’Europę; Stadtmilller, Krakowska—Str.; Restauracja Kolejowa na Dworcu Głównym.

KAWIARNIE. Teatralna, Ferdinands—Platz, Wiedeńska, Heilige—Geist—Platz.

TRAMWAJ ELEKTRYCZNY od Dworca Głównego na Wały Hetmańskie i stąd dalej do Parku Kilińskiego i na Cmentarz Łyczakowski. Dorożki konne także oferują kursy po mieście.

WICEKONSUL BRYTYJSKI, prof. R. Załoziecki.

LEMBERG (pol. Lwów, franc. Leopol) stolica Galicji 160 000 mieszkańców (‘A Żydów), jest siedzibą arcybiskupów Kościołów rzymskokatolickiego, ormiańskiego i grekokatolickiego.

W mieście znajduje się 14 kościołów rzymskokatolickich, katedry: ormiańska i protestancka, dwie synagogi, a także kilka klasztorów rzymsko- i grekokatolickich. Samo miasto jest niewielkie, a najpiękniejsze budynki położone są na czterech przedmieściach (Halickie, Łyczakowskie, Krakowskie i Żółkiewskie). Miasto jest od strony wschodniej ograniczone Wałami Gubematorskimi, od zachodu zaś Wałami Hetmańskimi, z posągami hetmana Jabłonowskiego, który bronił miasta przed Turkami w 1695 r., oraz króla Jana III Sobieskiego, dłuta Barącza. Na