Дарыюш Купіш - Полацк 1579

.

У гэтым электронным выданні няма спасылак на скарыстаныя аўтарам крыніцы.

Калі гэта неабходна: https://arche.by/item/4155

Увазе беларускага чытача прапануецца кніга доктара гістарычных навук ( doktor habilitowany ) Дарыюша Купіша, ад’юнкта факультэту гісторыі XVI–XVIII стст. Люблінскага ўнівэрсытэту імя Марыі Складоўскай-Кюры. У сваёй навуковай дзейнасьці аўтар распрацоўвае праблематыку вайсковай справы і ваенных кампаній Рэчы Паспалітай (полацкай 1579, пскоўскай 1581–1582, смаленскай 1632–1634), рэлігійнай ідэнтычнасьці і генэалёгіі радамскай шляхты, гісторыі разьвіцьця Радама і Малапольшчы.

Кніга «Полацак 1579» ўбачыла сьвет у Польшчы ў 2003 годзе. Пераклад на беларускую мову быў упершыню апублікаваны ў «ARCHE» (№ 4/2009).

Гэтая праца прысьвечана паходу войскаў Вялікага Княства Літоўскага, Польскага каралеўства і наёмнікаў на чале са Стэфанам Баторыем на Полацак і яго вызваленьню з-пад маскоўскай акупацыі ў 1579 г. Праўда, аўтар не абмяжоўваецца толькі гэтай падзеяй, і раскрывае прадгісторыю канфлікту паміж ВКЛ і Маскоўскім княствам за сярэдняе Падзьвіньне, аналізуе склад войска і мабілізацыйныя магчымасьці варагуючых бакоў і, натуральна, ход і вынікі самой кампаніі 1579 г.

З айчынных аўтараў толькі Вітаўт Чаропка ў папулярным стылі асьвятляў гэтыя падзеі, але ў беларускай навуковай літаратуры яна цэласна не разглядалася. Паасобная закранутыя аўтарам сюжэты беларускія гісторыкі пачалі распрацоўваць толькі ў апошні час, але, зноў жа, у нашай краіне пакуль не зьявілася сынтэтычнай манаграфіі, прысьвечанай вызваленьню Полацку С. Баторыем у 1579 г.

Дасьледаваньне, што прапануецца вашай увазе, працягвае і разьвівае традыцыі польскай гістарыяграфіі, адной з найбольш распрацаваных у Цэнтральнай Эўропе. Слабым бокам працы ёсьць кепская знаёмасць яе аўтара з тапанімікай Полаччыны, а таксама беларускімі і расійскімі архіўнымі матэрыяламі. Тым ня менш на падмурку клясычных польскіх дасьледаваньняў вайсковай справы аўтар дае досыць аб’ектыўнае і поўнае адлюстраваньне вайны паміж ВКЛ і Маскоўскай дзяржавай у 1558–1582 гг., удакладняючы раней дадзеныя трактоўкі самымі апошнімі на момант напісаньня кнігі распрацоўкамі польскай, расійскай і беларускай гістарычнай навукі.

Гэты твор, прысьвечаны адной з найбольш яркіх падзеяў у гісторыі нашай Бацькаўшчыны і ўсёй ўсходняй Эўропы XVI ст., бясспрэчна, заслугоўвае ўвагі беларускага чытача.

Віктар Якубаў,

старшы выкладчык Полацкага дзяржаўнага ўнівэрсытэту.

Дасьледуе пытаньні, зьвязаныя з барацьбой за Інфлянты паміж ВКЛ, Польшчай, Швэцыяй у канцы XVI — пачатку XVII ст.ст.

У 1575 г. Іван Жахлівы, парушаючы ўмовы замірэньня, заняў прыналежную Рэчы Паспалітай Пярну, а за два гады — усю Лівонію да самай Дзьвіны. У руках дзяржавы абодвух народаў засталася толькі Рыга, а швэды ўтрымлівалі Талін. Яшчэ ніколі маскоўская дзяржава не здабывала такіх посьпехаў у Інфлянцкай вайне, якая вялася гадамі.

11 жніўня 1579 г. пад Полацкам стала армія Сьцяпана Батуры, пачынаючы 20-дзённую аблогу, якая скончылася ўзяцьцем адной з найбольшых крэпасьцяў на Дзьвіне. Гэта быў кульмінацыйны момант першай сярод трох маскоўскіх кампаніяў, якія былі заплянаваныя за цараваньне гэтага караля. Узяцьце Полацку польска-літоўскай арміяй [1] Польска-літоўская армія — армія Польскага Каралеўства і Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага. было першым сур’ёзным посьпехам у змаганьні з Масковіяй. Яно дазволіла адрэзаць Лівонію ад маскоўскай дзяржавы і адолець моц Івана IV Жахлівага.

Аблога Полацку заслугоўвае ўвагі зь некалькіх прычынаў.

Па-першае, толькі тут напоўніцу праявілася дзейснасьць рэформаў Сьцяпана Батуры, ініцыяваных у галіне ваеннай справы.

Па-другое, кампанія зьвяртае на сябе ўвагу мэтадычнасьцю і стараннасьцю ня толькі ўсёй ваеннай падрыхтоўкі, але і хуткім і эфэктыўным заканчэньнем ваенных дзеяньняў. На галоўным ваенным тэатры праводзіліся толькі абложныя баі, у якіх значную баяздольнасьць праяўлялі пяхота і артылерыя. Коньніца служыла ў гэтым выпадку для абарончых і дывэрсійна-выведчых дзеяньняў, што было рэдкасьцю ў ранейшым змаганьні з Масковіяй.

Першы паход Батуры супраць Масковіі ўжо мае сваю шырокую літаратуру, у тым ліку асобны гістарычны нарыс аўтарства К. Бурскага і меншы артыкул у «Encyklopedii Wojskowej». Нарыс усіх трох кампаній Батуры даў О. Ляскоўскі. Ваенныя высілкі Рэчы Паспалітай і ўся вайсковая падрыхтоўка да кампаніі 1579 г. вядомыя дзякуючы грунтоўным дасьледаваньням Г. Катарскага. Астатнія дасьледаваньні, цытаваныя ў кнізе, былі зьмешчаны ў шырэйшых працах з гісторыі ваеннай справы або ў біяграфіях Батуры, таму яны зь неабходнасьці маюць агульны характар. Увагі заслугоўвае тут перадусім праца К. Алейніка, якая паказвае караля ў аспэкце яго вайсковай дзейнасьці.