Витовт Черопко - Навь-Явь-Правь (на белорусском языке)

Яго ўжо чакалi з асядланымi коньмi. Вярхом на белым канi сядзеў Вышак. Лоўчыя стрымлiвалi на тоўстых кiях з ашэйнiкамi дзiкаватых хортаў, якiя ўзбуджана скавыталi. Стары дзядзька Гвай, якi пасля пострыху княжычаў выхоўваў iх, падвёў да Воўка яго любiмага каня Кахая - рослага, з белай у чорныя яблыкi поўсцю. На конскiх грудзях вiсела лента са срэбнай пласцiнкай, на якой былi выгравiраваны ад дурнога вока сонечныя крыжы i Перуновы знакi. З торбачкi Гвай сыпануў на далонь княжычу аўса. Конь пацягнуўся мяккiмi вуснамi да чалавечай далонi.

* * *

З акна пакоя, дзе звычайна князь думаў з князямi i лепшымi людзьмi родаў пра строi i ўставы зямельныя, паглядаў на сыноў Жывiнбуд. I лагоднеў яго суровы твар. Радавалi князя сыны. Выраслi спадкаемцы - ёсць каму перадаць княства, i на суклоннi апошнiх дзён жыцця ён будзе спакойны.

У пакой увайшла княгiня Лаўса.

- З новым днём, княжа. Хай будуць мiласцiвымi да цябе багi, - прывiтала яна мужа.

Жывiнбуд павярнуўся да жонкi. Лаўса любiла пакрасавацца ў новых строях. Вось i сёння надзела нядаўна куплены ў вiзантыйскiх гасцей даўгаполы кабат са стаячым каўняром, сцягнутым поясам i пятлiцамi на грудзях. Чырвоная, вышытая залатымi нiткамi тканiна, з якой быў пашыты кабат, так спадабалася княгiнi, што Жывiнбуд выклаў рамеям не адну кунiцу, каб дагадзiць жонцы. Галаву княгiнi ўпрыгожвала залатая зубчастая дыядэма з выбражэннямi русалак, а на цэнтральнай пластцы - багiнi Лады. З абодвух бакоў дыядэмы на раснах апускалiся да плеч залатыя колты са знакамi турыных рагоў. Палюбiла княгiня раскошу i золата, а раней толькi i было ўпрыгожанняў што срэбныя колты ды бурштынавыя пацеркi. Змянiў час i характар Лаўсы i прыгажосць яе забраў. I ўжо не вабiў Жывiнбуда прыгажосцю жончын твар. Не адзiн дзесятак спальвалi Марэну вясной з таго часу, калi ён на раннi летаў сваiх гнаў каня ў няблiзкi свет, аж за Шчару i Зальвянку, каб хоць адным вокам зiрнуць на Лаўсу, дачку яцвяжскага князя Асiрга. I сэрца радасна трапятала ў грудзях. А ноччу ён вяртаўся дадому. Зоркi i месяц асвятлялi яму шлях. Маўклiвыя дрэвы глядзелi ўслед адзiнокаму вершнiку, якi парушаў iх начны сон. Першы пацалунак, калi ён нясмела дакрануўся вуснамi да яе шчакi, i дзявочыя словы: "Мне хочацца праехацца на тваiм канi". I калi яна ўпала з каня, ён, падняўшы дзяўчыну на рукi, прызнаўся, што кахае яе. Вось i пражыта з Лаўсаю жыццё. Чаго таiць - былi суложнiцы, якiя сваiм маладым целам абуджалi яго страсць, але яна мацi яго сыноў i разам з iм пойдзе ў вырай, да дзядоў. А час гэты ўжо блiзкi, i аднойчы ранiцай не дабудзяцца яго i ў адчыненае акно вылецiць яго душа з роднага дому. Як некалi даўно-даўно не дабудзiлiся яго дзеда Уценуса. Семдзесят i восем летаў пражыў Уценус. I постацi людзей ледзь бачыў князь, i галасы ўжо ледзь чуў, i рукi дрыжалi. Старасць паклала на яго плечы сваю цяжкую длань - сагнула князя. Аднойчы вечарам, калi дзед i ўнук засталiся адны ў пакоi, князь, якi нiкому i нiколi не скардзiўся на стомленасць, раптам мовiў: "Слабею. Непаслухмяныя чэлесы мае, цягне ўнiз да зямлi, - ён павольна пахiлiўся з лавы ўнiз i апусцiў далонь да падлогi, - час рыхтаваць санi. Семдзесят восьмы год жыву, а ўсё памятаю - i пострыг, i як упершыню сеў на каня, i першую сечу, i першую чару медавiны, i першую жанчыну, як учора ўсё было". Ён змоўк i цяжка ўздыхнуў. Жывiнбуд i не ведаў, што адказаць. Дзед падняўся з лавы i пакрочыў у ложнiцу, каля дзвярэй спынiўся, павярнуўся да яго i цiха папрасiў: "Будзiце мяне ранiцай моцна, а то не дабудзiцеся". Так i адбылося - ранiцай не дабудзiлiся Уценуса - князя князёў лiцьвiнскiх. А здаецца, толькi ўчора развiтаўся ён, Жывiнбуд, з дзедам.

- Хай i да цябе будуць мiласцiвыя багi, - адказаў жонцы Жывiнбуд.

Княгiня падала мужу чару з пiвам i кавалак хлеба. Штодня выконваў князь даўнi рытуал: памачыў хлеб у пiва, адпiў з чары, адкусiў трохi хлеба, вярнуў чару з хлебам княгiнi. Лаўса выйшла з пакоя i ў дзвярах, што вялi ў харомы, вылiла за парог пiва.

- Няхай будзе дастатак у гэтым доме для гаспадара, госця i жабрака, прамовiла яна.

* * *

Зубр наструнiў вушы. З узлеску даляцеў вiсклiвы сабачы брэх, а дзе сабакi, там павiнны быць людзi, якiя неслi з сабою смерць. Людзi, як i ваўкi, былi яго ворагамi. Калi чалавек сустракаў яго адзiн на адзiн, дык спуджана ўцякаў, i толькi калi людзi збiралiся ў зграi, бралi з сабой сабак, тады яны смялелi i нападалi на валадароў пушчы - зуброў. Можна было растаптаць капытамi, пырнуць рагамi аднаго, другога, трэцяга, але ўсё роўна нехта з людзей ударыць вострым кiем, на канцы якога - смерць.

Зубр падняў галаву, пераступiў з нагi на нагу, прыслухаўся. Сабачы вэрхал наблiжаўся. Трэба было ўцякаць.