Лявон Крывічанін - Беларусізацыя пад №...

— Нясі, каб цябе зямля не насіла. Другі дзень ужо нясу й ніяк не данясу.

Хто вінаваты ў гэтым? Ня мытніца, разумеецца. Вінавата тут тое, што слуцкія паштавікі лічылі сябе загранічнымі.

Калі адчынілі на пошце курсы беларусазнаўства, то некаторыя ўзьнялі бузу:

— Нашто нам беларуская мова, якая карысьць, — галаву забіваць толькі.

Больш салідныя экзэмпляры, зубры, так сказаць, канцылярскія, прабавалі й канкрэтна паставіць пытаньне адносна карысьці:

— Раней нам давалі прыбавачку за вывучэньне якой-небудзь чужаземнай мовы. А цяпер дадуць ці не?

Напісалі яны аб гэтай прыбавачцы й заяву ў адпаведнае месца. І калі давалі на подпіс служачым, дык толькі стораж адмовіўся:

— Я, кажа, і так граматны. А прыбаўкі вам усё роўна не дадуць.

— Чаму не дадуць?

— Ды не дадуць, — кажа. — Лепш і не таргуйцеся, бо ні капейкі не дадуць.

— А раней давалі.

— Ну, раней можа й давалі, а цяпер у Беларусі, кажуць, беларуская мова ўжо не чужаземная, і курс у гэтым пытаньні цьвёрды: «за чыім сталом сядзіш, таму й песьні пей».

А калі вам гэта не па носе, дык у вас ёсьць два выхады: ці вы асіліце беларускую мову, ці яна вас асіліць.

Не паслухаліся паштавікі стоража й заяву падалі.

Кажуць, што ім чамусь адмовілі ў прыбавачцы за вывучэньне беларускай мовы. Рэзалюцыя на заяве ясна гаварыла: «Отказать».

А шкада. Няхай-бы трохі людзі падвучыліся. І лісты можа-б хутчэй прыходзілі, і мытніцу ведалі-б, ды наогул, можа-б трохі паразумнелі.

За Грыгорыем Якавічам яго саслужыўцы пачалі прыкмячаць штось нясуразнае. Быў чалавек як чалавек і раптам — задумаўся. Прыйдзе ў аддзел, нават ня скажа звычайнага «здравствуйте» і сядзе моўчкі за стол. Адложа на шчотах костачку — і задумаецца, адложа другую — і падапрэ галаву рукой…

— Нешта са Шпакам дзеецца, — шапталіся па куткох служачыя.

— Няйначай, як растраціў, - казалі адны.

— Не, факт, што закахаўся, — рашалі машыністкі.

— Госпо… граждане, — тлумачыў стары чыноўнік, — гэта ўсё ад беларусізацыі!..

Нават старажыха й тая заўважыла штось ненармальнае:

— Зьвіхнуліся наш Грыгоры Якавіч, — казала яна куржеру. — То-та бацька, айцец благачынны, сьлёзак пральле.

Рашылі служачыя па-прыяцельску выпытаць у Грыгорыя Якавіча, што за навала такая навісла на яго сьветлай душы:

— Ды вы адкрыйцеся, Грыгоры Якавіч, што вас мучае.

Але Грыгоры Якавіч не хацеў «адкрыцца»:

— Так, — кажа, — жывот нешта сапсуўся… Мусіць, ад ватрушак, што ўчора нанач зьеў.

— А вы-б рыцыны выпілі з паўшклянкі — памагае, — раіў бухгалтар.

— Самае лепшае, вы клізмачку пастаўце, абавязкова клізмачку, — угаворваў стары чыноўнік…

Так цягнулася тыдні два. Нарэшце Грыгоры Якавіч «адкрыўся» свайму найлепшаму прыяцелю і аднадумцу Акакію Павуку, таксама духоўнага званьня. Здарылася гэта зусім выпадкова. Грыгоры Шпак і Акакі Павук ішлі каля Спаса-Ефрасініеўскага сабору й толькі хацелі перажагнацца на сьвяты храм, аж тут з-за вугла — тыц нейкі беларус.

— Цьфу, душу тваю ў ад, — вылаяўся Шпак, — і тут «яны». Перажагнацца спакойна не дадуць… Не, так далей ня можна. Іх штодня плодзіцца ўсё больш і больш, а мы маўчым…

— Даволі! — урачыста выкрыкнуў Шпак і так моцна стукнуў нагой па таламу сьнегу, што аж брызгі паляцелі. — Я павяду!.. Я буду прадаўжаць!..

І Грыгоры Якавіч Шпак, служачы акрфінаддзелу, стаў прадаўжаць вялікую справу, пачатую Пшчолкам, справу вызваленьня праваслаўнай Полацкай Русі ад беларускага іга.

Марозная раніца. Сьнег назойліва скуліць пад палазамі й сваім скрыпам наганяе на сэрца нуду. У санях двое. Сьпераду, уціснуўшыся ў салому, скорчыўшыся ад холаду, прытуліўся возчык Сымон… Ззаду, на сядзеньні, схаваўшы галаву ў каўнер заячай шубы, асеў Грыгоры Якавіч, тав. Шпак.

Тав. Шпак едзе ў м. Вулу па службовай камандыроўцы й зараз абдумвае плян свайго выступленьня перад вульскімі масамі з мэтаю растлумачэньня ім сутнасьці беларускай мовы.

«Мова дрэнь, канешне, думае Шпак, але як аб гэтым сказаць. Сказаць, што яе няма, — ужо старо. Пшчолка аб гэтым сказаў, ды цяпер ніхто й не паверыць, сказаць, што «дубовый язык», — таксама ўжо гаварылі, «китайский язык» — таксама не адзін казаў. Што-ж бы такое надумаць?». Тав. Шпак думаў…

Між тым конь, перад выездам падкормлены аўсом, у гэтым месцы думак Шпака памахаў хвастом і…

— Вось і «яны» так на нас, — заварушылася ў галаве Шпака, — бяз сораму… Стой! Ёсьць! — выкрыкнуў раптам Шпак і аж падскочыў у санях. — Ёсьць! Ёсьць!.. Лашадзіны, конскага роду.