Язэп Найдзюк - БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ

Управа Беларускай Праваслаўнай Царквы Сьв. Эўфрасіні ў Саўт-Рывэры ў 1968 годзе апублікавала «Успаміны з жыцьця пад савецкай уладай і з пабудовы Беламорскага каналу» Петры Палягошка.

З друку выходзілі кнігі і высілкам паасобных выдатных дзеячоў, як «На берагох пад сонцам» Уладзіміра Глыбіннага (1964), «Праваслаўе ў Вялікім Княстве Літоўскім за часоў панаваньня Уладыслава Ягайлы» прот. М. Лапіцкага (1978), «Творы» Янкі Золака (1979), «Русалчына Бальляда» (1980) і «Беларускі лягер у Ватэнштэт» (1981) С. Коўша і інш.

Беларускі Кангрэсавы Камітэт Амэрыкі ў 1958 годзе выдаў брашуру, прысьвечаную 40-м угодкам абвешчаньня незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі, а ў 1968 годзе ён зрабіў захады перад кангрэсманам Гэнры Гэльстоскі, які апублікаваў адмысловы Кангрэсавы Рэкорд, прысьвечаны 50-м угодкам абвешчаньня незалежнасьці БНР. Ад 1959 па 1968 г. Беларускі Кангрэсавы Камітэт рабіў стараньні перад кангрэсманамі аб публікацыі адмысловых Кангрэсавых Рэкордаў, прысьвечаных абвешчаньню незалежнасьці БНР, што пераважна і выконвалася.

Каб успраўніць друк беларускіх кніг і прэсы на пачатку 1970-х гадоў ЗБ-АДКамітэт купіў старую друкарню і паставіў яе ў Саўт-Рывэры. Аднак старыя машыны часта псаваліся і дапамога з друкарні была слабая.

У Саўт-Рывэры праводзілася культурна-мастацкая праца ў даволі шырокім абсягу. Тут адразу быў арганізаваны царкоўны, а наступна і сьвецкі хор пад кіраўніцтвам камп. Д. Верасава для выступленьняў навонкі. Жаночы хор «Каліна» пад кіраўніцтвам камп. К. Барысаўца быў арганізаваны для выступленьня на. міжнароднай выстаўцы ў Нью-Йорку ў 1964 г. Гэтыя хоры выступалі на беларускіх і міжнацыянальных імпрэзах у розных гарадох Амэрыкі.

На пачатку 1970-х гадоў у Саўт-Рывэры паўстала Літаратурна-мастацкае і навуковае аб'яднаньне (старшыня А. Даніловіч). Гэтая арганізацыя кожны год ладзіць мастацкія выстаўкі ў Беларускім Грамадзкім Цэнтры ў Саўт-Рывэры. Тут даюцца паказы беларускіх мастакоў, прафэсыяналаў і аматараў, з галінаў маляваньня, скульптуры, графікі, мэталёвых вырабаў, як і этнаграфічных ткацкіх, вышывальскіх, інкрустацыйных і іншых тэхнікаў.

У 1970-х гадох адбываліся беларускія мастацкія этнаграфічныя выстаўкі і эстрадныя выступленьні ў паселішчы Голмдэль (штат Нью-Джэрсі). Ад 1976 году яны былі арганізаваныя беларусамі розных палітычных напрамкаў. Гэтую працу арганізаваў Вітаўт Кіпель.

15 кастрычніка 1962 году была заснаваная беларусамі штатаў Нью-Йорк і Нью-Джэрсі карпарацыя «Рэсорт Бэльэр Менск», якая купіла і ўтрымлівала ў курортным местачку Глен Спэй (штат Нью-Йорк) дачную маемасьць для адпачынку беларусаў. З усёй Амэрыкі і Канады беларусы прыяжджалі сюды адпачываць, моладзь ладзіла спартовыя спаборніцтвы, а старэйшае грамадзтва арганізавала тут грамадзкія зьезды. Карпарацыя Ня вытрымала фінансава і прадала гэтую маемасьць за намінальную цану беларускім праваслаўным прыходам у Саўт-Рывэры і Рычмонд Гілл 30 траўня 1970 году. Ад гэтага фінансавая гаспадарка рэсорту паправілася і ён далей служыць тым самым мэтам.

У 1951 годзе беларусы распачалі арганізацыю ўстановы па фінансавым забяспячэньні. Яны зьвярнуліся да «Украінскага Рабочага Саюзу» з просьбай заснаваць пры ім беларускія аддзелы з тым, што калі беларускія аддзелы будуць у стане існаваць самастойна, каб яны, маглі аддзяліцца са сваімі фінансавымі фондамі. Атрымаўшы вусную згоду, беларусы распачалі арганізацыю аддзелаў у Нью-Йорку, Саўт-Рывзры, Пассэйку і Чыкаго. Аддзелы расьлі досыць пасьпяхова. Тады сябры пачалі дамагацца ад УРС умовы на пісьме. На скліканай канфэрэнцыі беларускіх сяброў старшыня УРС Бацюк асьведчыў, што такой умовы аб аддзяленьні беларускіх аддзелаў з фондамі ён даць ня можа, бо яна не прадбачана іх статутам. Беларукія аддзелы ня могуць выступаць з фондамі, а толькі індывідуальныя сябры і бяз фондаў на асновах, прадбачаных статутам. Такім чынам зьнікла патрэба арганізацыі беларускіх аддзелаў пры УРС, а існуючыя беларускія аддзелы пачалі паволі заміраць.

У 1960 годзе ў ЗША пераехаў на сталае жыцьцё прэзыдэнт БЦР Р. Астроўскі. Ён выдаваў адозвы да беларускай грамадзкасьці, наведваў беларускія асяродзьдзі і праводзіў працу ў абсягу БЦР пад час займаньня гэтага становішча. Памёр ён у 1976 годзе і быў урачыста пахаваны на беларускім могільніку ў Саўт-Рывэры (штат Ныо-Джэрсі).

Эмігранты напрамку «крывічоў», прыехаўшыя ў ЗША, пачалі засноўваць свае арганізацыі і ўстановы. Агульнай арганізацыяй, гуртуючай і рэпрэзэнтуючай беларусаў гэтага напрамку, было арганізаванае ў 1950 годзе Беларуска-Амэрыканскае Задзіночаньне з галоўнай гасподай у Нью-Йорку і аддзеламі ў Нью-Брунсьвіку (штат Нью-Джэрсі); Клевэляндзе (штат Огайо); Дэтройце (штат Мічыган). У Нью-Йорку праводзіла працу Крывіцкае (Беларускае) Навуковае Таварыства Пранціша Скарыны пад кіраўніцтвам д-ра Я. Станкевіча. Гэтае таварыства выдавала непэрыядычны навукова-літаратурны часапіс пад назовам «Веда». «Крывіцкая» група арганізавала выданьне газэты «Беларус» і ладзіла папулярныя лекцыі з беларусаведы ў Нью-Йорку.