Язэп Найдзюк - БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ

У гэтым пэрыодзе актывізаваліся беларускія палітычныя партыі. Д-р Ян Станкевіч вярбаваў сяброў у «крывіцкую» партыю, Я. Кіпель — у Беларускую Народную Партыю. Беларусы арганізавалі Сялянска-Работніцкую Партыю Вызваленьня Беларусі, вядучымі яе сябрамі былі Р. Астроўскі, Ю. Сабалеўскі, М. Шчорс, А. Русак і іншыя. В. Рагуля ўгрымліваў традыцыю Беларускага Сялянскага Саюзу з краю. Тры апошнія партыі аргані-завалі ў 1948 годзе зьезд, на якім пастанавілі выступаць супольным фронтам у беларускай нацыянальнай справе.

Трэба адзначыць частае разыходжаньне з праўдай пры трактаваньні гістарычных падзеяў на Беларусі праз «крывійкіх» кіраўнікоў гэтай пары. У брашуры «Bielorussie», апрацаванай Л. Рыдлеўскім і В. Шыманцом і выдадзенай на францускай мове ў Парыжы ў 1948 годзе, савецка-расейскія партызаны на Беларусі ў колькасьці 250 000 чалавек прадстаўляюцца за беларускія. Непраўдзіва падаецца дзейнасьць беларускіх дзеячоў з часоў другой сусьветнай вайны: Ермачэнкі, Астроўскага і кіраваных імі ўстановаў. Але польска-ватыканская агрэсыя на Беларусі на працягу мінулых стагодзьдзяў, іх гвалты над беларускім народам поўнасьцю прамоўчваюцца, нібы іх ніколі ня было.

Пачынаючы ад 1946 году распачалася паступовая эміграцыя бежанцаў з лягероў ІРО ў Нямеччыне ў розныя краіны. Англія, Францыя, Бэльгія, Аргэнтына, Марокко, Аўстралія, Канада і, нарэшце, ў 1949 годзе ЗША пачалі прымаць эмігрантаў на сталае жыцьцё. Беларусы выяжджалі ў розныя краі, але пераважна ў Аўстралію, Канаду і ЗША. У асноўным эміграцыя з Нямеччыны закончылася ў 1951 годзе. Невялікая колькасьць беларусаў засталася жыць у Нямеччыне.

У краінах сталага пасяленьня беларусы былі спачатку расьцярушаныя, бо мусілі ехаць на працу да спонсара. З часам яны гуртаваліся ў паасобных мяйсцовасьцях, дзе тварылі свае грамадзкія і рэлігійныя асяродзьдзі. Аднак значная колькасьць беларусаў засталася расьцярушанай або ўлілася ў чужанацыянальныя асяродзьдзі па рэлігійным прынцыпе: праваслаўныя ўліваліся ў расейскія, а каталікі ў польскія цэрквы і грамадзкія арганізацыі, Яны былі страчаныя для беларускага грамадзкага жыцьця.

Падзел беларусаў на прыхільнікаў БЦР і БНР быў перанесены з Нямеччыны ў краіны сталага пасяленьня. Тут пачалі працаваць дзьве асобныя дзяржаўныя рэпрэзэнтацыі: БЦР і БНР, былі арганізаваныя падвойныя грамадзкія, рэлігійныя, культурныя і выдавецкія арганізацыі і ўстановы.

У ЗША ў 1948 годзе была заснаваная новымі беларускімі эмігрантамі дапамаговая арганізацыя. Яна была выкліканая патрэбай несьці дапамогу беларусам эміграваць з Нямеччыны ў краіны сталага пасяленьня. Новапрыбылыя эмігранты М, Філіповіч, I. Ермачэнка, Б. Кіт, В. Чабатарэвіч і іншыя заснавалі Злучаны Беларуска-Амэрыканскі Дапамаговы Камітэт, для дзейнасьці якога атрымалі чартэр. Цэнтраля камітэту была ў Нью-Йорку, а аддзелы хутка паўсталі ў Саўт-Рывэры, Пассэйку (штат Нью-Джэрсі), а пазьней і ў Галівудзе (штат Каліфорнія). Мэтамі арганізацыі былі: матар'яльная дапамога беларусам у Амэрыцы і ў іншых краінах; дапамога беларусам-бежанцам (ДП) эміграваць з Нямеччыны ў Амэрыку; утрымліваньне ў сваім асяродзьдзі беларускай культуры а й спадчыны; захады перад амэрыканскім урадам у беларускай нацыянальнай справе; утрымліваньне сувязі з іншымі нацыянальнымі прадстаўніцтвамі ў Амэрыцы.

У 1950 годзе, калі ў ЗША масава пачалі прыбываць беларускія эмігранты, тут распачалі працу ўстановы, прывезеныя з Эўропы: БЦР (ачоліваў Ю. Сабалеўскі), Беларускае Нацыянальнае Прадстаўніцтва (ачоліваў А. Русак), Беларуская Праваслаўная Царква (ачоліваў прот. М. Лапіцкі), згуртаваньне беларускіх паэтаў і пісьменьнікаў «Шыпшына» (ачоліваў Ю. Стукаліч). Д-р М. Шчорс ачоліў Задзіночаны Беларуска -Амэрыканскі Дапамаговы Камітэт.

Царкоўная Управа Беларускай Праваслаўнай Царквы Сьв. Эўфрасіні ў Саўт-Рывэры, мяйсцовы праваслаўны актыў з прот. М. Лапіцкім у 1950 годзе прыйшлі да выснаву аб неабходнасьці ўвайсьці ў юрысдыкцыю Экзарха

Канстантынопальскай Патрыярхіі ў Амэрыцы. Беларускія япіскапы ўвайшлі ў склад Расейскай Зарубежнай Царквы і пакінулі праваслаўных беларусаў іх собскаму лёсу. Архіяйіскап Міхаіл узяў пад сваю апеку Саўт-Рывэрскі прыход і аказваў патрэбную дапамогу. З бегам часу іншыя засноўваныя беларускія праваслаўныя прыходы пайшлі гэтым кананічным шляхам. Праваслаўны прыход сьв. Юрыя ў Чыкаго пасьля цяжкіх спробаў і перажываньняў таксама стаў на гэты шлях. Арганізаваны пазьней, 10 лістапада 1968 году, праваслаўны прыход Сьв. Кірылы Тураўскага ў Рычмонд Гілл, Нью-Йорк, з часам пабудаваў новую царкву і адразу пайшоў шляхам кананічнай царквы.