Язэп Найдзюк - БЕЛАРУСЬ УЧОРА І СЯНЬНЯ

У 1969 годзе ў ЗША прыехаў запрошаны з Польшчы ігумэн манастыра ў Яблачыне, іераманах Язэп Строк. Рада Беларускай Праваслаўнай Царквы ў Саўт-Рывэры распачала стараньні перад арх. Якавам, Экзархам Канстантынопальскага Патрыярха ў Амэрыцы, аб хіратоніі яго ў сан япіскапа для Беларускай Царквы. Неўзабаве арх. Якаў атрымаў паведамленьне ад Канстантынопальскага Патрыярха, што дзьве праваслаўныя цэрквы запратэставалі супроць устанаўленьня асобнага япіскапа для беларускіх цэркваў Амэрыкі. Яны цьвердзілі, што праваслаўныя беларусы Амэрыкі ўжо маюць апеку япіскапаў, падлягаючых Маскоўскай Патрыярхіі. Апрача гэтага, пратэстуючыя цэрквы, Маскоўская Патрыярхія і ўстаноўленая ёй Польская Мітраполія, абвінавачвалі ігумэна Язэпа ў самавольным выезьдзе ў Амэрыку, прысабечаньні манастырскіх грошай ды забаранілі яго ў сьвяшчэннаслужэньні.

Гэтыя абвінавачаньні былі зусім безпадстаўнымі, аднак яны разам з пратэстамі перашкодзілі хіратоніі ігумэна Язэпа ў сан япіскапа для Беларускай Царквы Амэрыкі.

27 і 28 сакавіка 1970 году ў Саўт-Рывэры адбыўся царкоўны зьезд духавенства і вернікаў ад прыходаў: Торонто (Канада); Чыкаго (Ілліноіс); Нью-Йорк; Саўт-Рывер (Нью-Джэрсі). Зьезд прыняў абшырны мэморандум да Сусьветнаіа Патрыярха Афінагора, просячы аб высьвячэньні беларускага япіскапа для кіраўніцтва беларускімі прыходамі ў краінах вольнага сьвету. Пастановай Сыноду ў Канстантынопалі (6 траўня 1971 году, пратакол № 424) Беларуская Праваслаўная Царква атрымала пацьверджаньне аб прыняцьці яе ў духоўную юрысдыкцыю Сусьветнага Канстантынопальскага Патрыярха, як і права на беларускага япіскапа. У 1972 годзе прыход Саўт-Рывэру пабудаваў новую царкву, а наступна царкоўна-грамадзкі будынак, у якім адбываецца масавае жыцьцё прыходу і беларускай грамадзкасьці.

Беларускае грамадзкае жыцьцё ў Амэрыцы расло, зьяўляліся новыя арганізацыі, як Беларуска-Амэрыканскія Вэтэраны, Арганізацыя Беларуска-Амэрыканскай Моладзі, Арганізацыя Беларускіх Студэнтаў Амэрыкі, Арганізацыя Беларускіх Жанчын, спартовы клюб «Нёман» і іншыя. Паступова зьявілася патрэба скансалідаваць беларускае прадстаўніцтва Амэрыкі ў аднэй арганізацыі для рэпрэзэнтацыі беларускіх арганізацыяў навонкі. Была высуненая прапанова аб агульнаамэрыканскім кангрэсе прадстаўнікоў ад беларускіх арганізацыяў ЗША, які і абраў-бы такое прадстаўніцтва. З гэтай мэтай у жніўні 1950 году была апублікаваная адозва да беларускай арганізаванай грамадзкасьці ў ЗША за подпісамі д-ра М. Шчорса (ад Галоўнай управы ЗБ-АДК); інж. А. Русака (ад Беларускага Цэнтральнага Прадстаўніцтва) і Л. Брылеўскай (ад Згуртаваньня Беларускіх Жанчын у ЗША).

11 лютага 1951 году ў Саўт-Рывэры (Нью-Джэрсі) адбыўся Першы Кангрэс Беларусаў Амэрыкі. Кангрэс прадыскутаваў наяўную сытуацыю, прыняў адпаведныя рэзалюцыі і абраў Беларускі Кангрэсавы Камітэт Амэрыкі ў складзе: д-р М. Шчорс — старшыня, I. Лабач І Б. Кіт — заступнікі старшыні, I. Хіхлуша — сакратар, М. Філіповіч, С Коўш, інж. А. Русак, М. Сенько, д-р А. Сабалеўская і С. Жамойда — сябры. Аб гэтай пары Беларускі Кангрэсавы Камітэт (БККА) бесперапынна праводзіў сваю дзейнасьць, выбіраны што тры гады. БККА пераняў усю дзейнасьць ЗБ-АДК навонкі, пашырыў яе абсяг, пакідаючы для ЗБ-АДК матар'яльную дапамогу патрабуючым. БККА рабіў захады перад урадам і кангрэсам у Вашынгтоне па беларускай нацыянальнай справе; перад губарнатарамі і мэрамі гарадоў, у якіх пражываюць беларусы; перад ААН у Нью-Йорку; супрацоўнічаў з арганізацыямі іншых паняволеных народаў у вызвольнай дзейнасьці супроць акупацыі іх краінаў праз Савецкую Расею. БККА выдаваў газэту «Беларуская Трыбуна», рэдагаваную д-рам Шчорсам.

Пазьней быў выдаваны часапіс «Беларуская Думка», рэдагаваны А. Даніловічам, а некаторы час М. Кавылём. Выдаўцом часапісу быў ЗБ-АДКамітэт.

Ад 1950 году выходзіць друкам рэлігійны часапіс «Царкоўны Сьветач», рэдагаваны прот. М. Лапіцкім, а пасьля яго сьмерці — прот. С Каўшом.

Беларуская Цэнтральная Рада ў 1956 годзе апублікавала кнігу I. Касяка «З гісторыі Праваслаўнай Царквы беларускага народу».

У 1955 годзе распачаў выдавецкую працу Уладзімір Пелеса. Ён выдаў некалькі зборнікаў вершаў сучасных паэтаў, а сярод іх «Ля ціхай брамы» Масея Сяднёва, «Шорах моўкнасьці» Я. Юхнаўца і іншыя.

Задзіночаны Беларуска-Амэрыканскі Дапамаговы Камітэт таксама выдаваў зборнікі сучасных паэтаў, як «Пад зорамі белымі» (1954), «Цяжкія думы» (1961) Міхася Кавыля і інш, Пры часапісе «Беларуская Думка» былі выдрукаваныя: «Смаленшчына — адвечная зямля беларускага народу» Уладзіміра Глыбіннага (1963), аповесьць «Браты» А. Саковіч (1973) і інш.