Станіслаў Акіньчыц - Залаты век Беларусі

Пачынаючы з Паўночнае вайны Расея адкрыта пачала ўмешвацца ва ўнутраныя справы Рэчы Паспалітай. Гаспадарчы заняпад, грамадзянскі разлад і сваволя шляхты ператварылі некалі магутную дзяржаву ў «карчму заездную» для сваіх суседзяў. У 1796 годзе «тры каранаваныя разбойнікі»: Расея, Аўстрыя і Прусія падзялілі паміж сабою Рэч Паспалітую Двух Народаў. Вялікае Княства Літоўскае перастала існаваць як дзяржава і было ўключана ў склад Расейскай імпэрыі. Нацыянальная апатыя, якая ахапіла нашае грамадзтва ў XVIII-XIX стагодзьдзях прывяла да таго, што яно згубіла сваё імя, а разам зь ім і гісторыю. З другой паловы XIX стагодзьдзя жыхароў колішняга Вялікага Княства Літоўскага сталі называць беларусамі, а назву «Літва» пачалі адносіць да балцкай Жамойці. Блытаніна, якая ўзьнікла ў сувязі з гэтым, да сёньняшняга дня перашкаджае беларусам адказаць на пытаньне «хто мы?» і знайсьці сваё месца ў гісторыі.

XVI стагодзьдзе, стагодзьдзе Рэфармыцыі перамяніла гісторыю і сталася крыніцаю прагрэсу і блаславенства ў жыцьці многіх народаў. Увесь сьвет глядзіць на гэты пэрыяд як на час, калі былі закладзеныя падваліны сучаснай эканомікі, палітыкі, навукі і культуры. Для нашай краіны гэта таксама выключнае стагодзьдзе. Большасьць найважнейшых для Беларусі падзеяў і зьяваў сабраныя менавіта ў гэты час. У пэўным сэнсе мы - нацыя XVI стагод�ьдзя.

Прыняўшы ідэі Рэфармацыі, зьвярнуўшыся да Бібліі і асабістых адносінаў з Богам, беларускае грамадзтва перажыло вялізарны ўздым у самых розных сфэрах свайго жыцьця. Пачалі шырока распаўсюджвацца школьніцтва і кнігадрукаваньне, юрыдычныя і палітычныя набыткі нашых продкаў нават сёньня выклікаюць захапленьне. Параўноўваючы разьвіцьцё розных краінаў Эўропы XVI стагодзьдзя, можна сказаць, што Беларусь - Вялікае Княства Літоўскае ішла ў тым самым накірунку, што і Англія: такое самае абмежаваньне ўлады манарха, такое самае разьвіцьцё мясцовага самакіраваньня, такое самае прыняцьцё Рэфармацыі вышэйшымі слаямі грамадзтва, такая самая эканамічная актыўнасьць магнатаў і шляхты (у Англіі - лордаў і сквайраў). На ўсходзе Эўропы паўставала краіна, па сваім культурным, эканамічным і палітычным патэнцыяле здольная ўплываць на ўвесь кантынэнт. Чаго вартае хаця б змаганьне за рэлігійныя правы гугенотаў у Францыі.

Аднак на пачатку XVII стагодзьдзя гэтыя працэсы раптоўна загамаваліся. Здрада Рэфармацыі палітычнай элітай Вялікага Княства Літоўскага стала прычынаю лявіны праклёнаў, якія абрынуліся на наш народ і наступствы якіх мы адчуваем да сёньняшняга дня. Беларусы як нацыя згубілі вельмі важны кансалідуючы, умацоўваючы чыньнік - ідэю, якая абапіраецца на Божае Слова, Біблію, якая вынікае з разуменьня сябе не як выпадковасьці ў гэтым сьвеце, а як часткі спрадвечнага Божага пляну.

Войны Вялікага Княства з Маскоўскай дзяржавай у сярэдзіне XVII стагодзьдзя практычна пазбавілі нашу краіну гарадзкога насельніцтва, найбольш прыхільнага Рэфармацыі, і зьдзесяткавалі шляхту, якая заставалася яшчэ вернай ідэям Лютара і Кальвіна. На два стагодзьдзі эвангельскае хрысьціянства ў Беларусі ператварылася ў маргінальную зьяву, якая практычна не ўплывала на гісторыю краіны. Здавалася, з Рэфармацыяй скончана назаўсёды. Але ў канцы XIX - пачатку XX стагодзьдзяў у Беларусі пачалі імкліва разьвівацца баптысты і пяцідзесятнікі, ідэйныя нашчадкі беларускай Рэфармацыі Залатога Веку. Як і іх папярэднікі з XVI стагодзьдзя, яны мелі вялікі ўдзел у духоўным і маральным адраджэньні нацыі. Не маглі яны пакінуць без увагі і той факт, што беларускі народ, пачынаючы з XVI стагодзьдзя, быў пазбаўлены Слова Божага на роднай мове. У 1927 годзе баптысцкі пастар Лукаш Дзёкуць-Малей выдаў першы пераклад Новага Запавету на сучасную беларускую мову. На працягу ўсяго XX стагодзьдзя большасьць спробаў выданьня беларускіх перакладаў Бібліі так ці інакш былі зьвязаныя зь дзейнасьцю эвангельскіх хрысьціянаў.

Камуністычная дыктатура, панаваўшая ў Беларусі 70 гадоў, зрабіла ўсё магчымае, каб вынішчыць у нашым народзе памяць пра беларускую Рэфармацыю XVI стагодзьдзя, зрабіць беларусаў нацыяй без гісторыі, людзьмі, якія ня могуць нічога скарыстаць з досьведу папярэдніх пакаленьняў. Але падман і бяспамяцтва ня будуць вечна ўладарыць на нашай беларускай зямлі. Залаты Век Беларусі, XVI стагодзьдзе паказваюць нам, дзе той добры шлях, па якому варта ісьці, каб Беларусь заняла свой пачэсны пасад між народамі.