Валянцін Акудовіч - Кніга пра Нішто (зборнік)

Натуральна, эпахальныя змены не адбываюцца ў адначассе. Цягам колькіх там стагоддзяў ірацыяналізм веры і рацыяналізм мыслення (Тэкст сакральны і Тэкст дэсакралізаваны) існавалі ў пэўным суладдзі, двубочна падтрымліваючы адзін аднаго, а пазней адносна мірна разышліся, падзяліўшы між сабой «сферы ўплыву»: за сакральным Тэкстам засталася ірэальнасць, за дэсакралізаваным – рэальнасць.

Аднак пасля таго, як Дэкарт сфармуляваў сваё cogito, ergo sum, уся ўмоўнасць раўнавагі паміж ірацыянальным і рацыянальным сталася відавочнай. Хаця фармальна Дэкарт не супрацьпастаўляў «Я мыслю і таму існую» ранейшаму:

«Я прамаўляю [2]… (да Бога) і таму існую», бо меў намер не адпрэчыць, а толькі памысліць Бога з той жа мерай рацыянальнасці, што і ўсялякі іншы cуб’ект, але фактычна гэтай формулай ён паставіў пад сумнеў магчымасці Словабога быць універсальным Адказам на ўсе «апошнія» запытанні чалавека, паколькі Адказ цяпер чакаўся ўжо не ад Бога, а ад чалавека, які сам мысліць і ў акце свайго мыслення адкрывае тое, праз што існаванне апазнаецца як быццё існага, а значыць, цяпер чалавек сам сабою стаецца тым, што можна назваць ісцінай быцця.

Рашуча высунутае наперад усяго (і Бога) «Я» чалавека засведчыла, што ў сітуацыі дэсакралізацыі Тэкста чалавек ужо быў патэнцыйна гатовы сам, непасрэдна, не дзелячыся ні з кім сваім прадстаўніцтвам, прадстаўляць перад сабой самога сябе ў значэнні ісціны быцця. І гарантам гэтага ганаровага права, гэтай самадастатковасці самога сябе, гэтага апраўдання сэнсу свайго самаіснавання сталася не што іншае, як «я мыслю…»

Я сам мыслю, я сам існую, я сам – бог. Толькі не будзем «я сам» атаясамліваць з індывідуальным, персаналізаваным чалавекам. Альтэрнатывай Словабогу стаўся не чалавек як я-чалавек, а чалавек як суб’ект (гэтым актам праблема я-чалавека была зноў на нейкі час мінімізаваная, бо патэнцыя пытання «хто я?» утаймавалася ў адказе, сфармуляваным рацыяналістычным мысленнем: ты – суб’ект).

Ідэя суб’ектнасці я-чалавека анталагічна паходзіць з ідэі суб’ектнасці Бога. Суб’ект – гэта тое, што мае прычыну самога сябе ў самім сабе і паўстае з гэтага самім сабой, усведамляючы сябе сабой і маючы на мэце самога сябе як ісціну сябебыцця.

Бог, безумоўна, суб’ект. А вось чалавек, суб’ектызаваўшы сябе, надаў свайму «я» значэнне, якое яно не мела і не магло мець, паколькі «я» не само з сябе паходзіць і не сабе належыць. Прабачыць чалавека можна хіба адно тым, што ў прасторы а-рэальнасці тое, што мысліць, само стварае сябе са свайго акта мыслення, а значыць, у гэтым чыне прыпадабняецца (але не болей) да суб’екта.

Суб’ектывізацыя я-чалавека стаецца яскравым прыкладам таго, што напрыканцы эры Тэксту чалавек пачаў татальна перасоўвацца сваім быццём з прасторы рэальнага ў прастору а-рэальнасці ці, інакш, а-рэальніваць прастору рэальнасці і займаць там, на правах суб’екта, цэнтрапалеглае месца, браць на сябе значэнне трансцэндэнтнага Бога.

Панаванне суб’екта ў рацыянальна асэнсаванай прасторы Новай пары лішне не задоўжылася. Не паспеў суб’ект увабрацца ў сілу, як Шапэнгаўэр выбавіў з утоенасці магутную плынь волі да жыцця – і суб’ект заскакаў на яе хвалях бессэнсоўна і бездапаможна.

Выявіўшы ў прычыне існавання існага гэтую, у канец дэперсаналізаваную, плынь энергіі, Шапэнгаўэр пакінуў суб’екту адно права на пасіўнае ўяўленне як рэфлексію з нагоды тых ці іншых эфектаў волі да жыцця. Такім чынам ён, па сутнасці, разам пазбавіў быццё ўсіх ідэалагемных перспектыў і абрынуў яго назад у магму вітальнасці.

Прыкладна ў тую ж пару не вытрымаў дыктату ratio і Кіркегар. Свой бунт ён распачаў з жорсткай крытыкі Гегеля: «… кожны чалавек (курсіў мой. – В. А.), які захоча нешта зразумець у сваім асабістым прыватным жыцці з дапамогай гегелеўскагай філасофіі, згубіцца ў блытаніне».

Звернем увагу на выдзеленае – «чалавек». Філасофская «контррэвалюцыя» Кіркегара якраз і была скіраваная супраць суб’екта як загалоўнага феномену эпохі, праз які чалавек быў дэсакралізаваны і адлучаны ад трансцэндэнтнага – за вяртанне ў кантэкст быцця чалавека, ірацыяналізму і веры ў Словабога як адзінамагчымага гаранта сакральнай каштоўнасці чалавека.

Кіркегар першым сярод філосафаў паспрабаваў зразумець філасофію як філасофію існавання персаналізаванага я-чалавека. З чаго ён сягнуў туды, дзе ўжо, уласна, нічога, акрамя праблемы я-чалавека, няма. Праўда, метадалагічна Кіркегар вырашыў праблему я-чалавека сродкамі тэалогіі, праз напружаную драму стасункаў верніка з Богам. Апошняе якраз і схіляе да думкі, што за мяжой веры праблема я-чалавека бадай увогуле не можа знайсці «пазітыўнага» выйсця, прынамсі, у праекцыі ідэі ісціны быцця. Што, хай і ўскосна, пацвердзіў, магутна выбухнуўшы ў першай палове XX стагоддзя і гэтым выбухам выпаліўшы сябе, экзістэнцыялізм.