Радыё Свабода - Галасы Беларусі — 2020

Нам пашанцавала, нас ня білі больш. Хаця мы і падстаў не давалі. Там ёсьць званок. Сказалі званіць, толькі калі пажар альбо хтосьці памёр. Ня стукаць, не чапаць нікога. Інакш — усё. Мы не чапалі. Потым мне расказвалі: хтосьці прасіў ежы, пабілі ўсіх. Хтосьці прасіў „хуткую“, яго таксама зьбілі на горкі яблык.

Мая апухлая нага балела страшна, але я трываў. Калі станавілася наогул невыносна, ішоў да ўмывальніка, яе пад халодную ваду падстаўляў, станавілася лягчэй. Быў у камэры „сябар па няшчасьці“, яму яшчэ менш пашанцавала — у яго абедзьве нагі былі пашкоджаныя, апухлі, балелі. У нейкі момант ён стаў крычаць, што траціць прытомнасьць. Мы пачалі грукаць, прасіць лекара. Нам адказалі: „Пастукаеш яшчэ раз, вылечым тут усіх“. Больш ня грукалі: узялі ягоную байку, мачылі халоднай вадой, ставілі такія кампрэсы. Мы зь ім падтрымлівалі адзін аднаго да канца. Спадзяюся, ён запомніў, як мяне завуць, і знойдзе мяне. Таму што я ня памятаю ніводнага імя, ня кажучы ўжо аб прозьвішчах.

Нас не кармілі ўвогуле тры дні. Я не асабліва хацеў есьці, піў ваду, хоць яна была страшна сьмярдзючая. Былі хлопцы, якія казалі, што галодныя. На другі дзень мы спыталіся пра ежу. Яны сталі зьдзекавацца: „Заказвайце. Вам піцу ці гамбургеры? Зараз пазваню Ціханоўскай, прывязе“. На трэці дзень нам далі шэсьць боханаў хлеба, кашы і халоднай гарбаты. Гэты хлеб — цаглінамі, бяз смаку — здаўся мне найлепшай ежай у сьвеце. Чатыры боханы мы зьелі, а два пакінулі на „чорны дзень“.

І нездарма пакінулі. На наступны дзень да нас прывялі яшчэ 10 чалавек. Яны расказалі, што двое сутак правялі ў „загоне“ пад адкрытым небам, іх там было 90. Абсалютна голыя. Наша камэра, дзе ёсьць вада і туалет, для іх здалася раем. У іх гэтага не было, а калі прасілі вады, іх проста аблівалі халоднай вадой. Па начах ім было холадна, яны абдымалі адзін аднаго, каб ня зьмерзнуць. Потым пайшоў дождж, іх разьмеркавалі па камэрах. Мы далі ім той хлеб, які адклалі.

Але для мяне самым цяжкім было чаканьне. Увесь час глядзіш на шчыліну пад дзьвярыма: як толькі бачыш там цень, думаеш, што гэта ідуць цябе выпускаць. Але не. Мы не разумелі, чаму нас трымаюць.

На чацьверты дзень быў суд. Зноў бягом, рукі за сьпіну, галава долу. Прыходзіш, там сядзіць судзьдзя. Падыходзіш да стала, за табой стаяць двое. Нельга нікуды глядзець, у зямлю глядзі. Справа ўжо на кожнага ёсьць. Птушачкамі пазначана, дзе расьпісацца. Былі людзі, якія прасілі азнаёміцца з тым, што там напісана, — іх білі. Тых, хто прасіў адваката, таксама білі. Судзьдзя мне: „Вы згодныя?“. Кажу: „Куды я падзенуся, вядома, згодны“.

Я паняцьця ня меў, з чым я згодны. Пасьпеў прачытаць, дзе і ў колькі мяне затрымалі. Наогул не супадала з праўдай. Былі там два сьведкі, якія нібыта прысутнічалі пры маім затрыманьні — яны былі сьведкамі ва ўсіх, каго судзілі разам са мной. Далі ручку, расьпісаўся хутка ў некалькіх месцах, куды мне паказалі. Усё, зноў бяжыш да сьцяны.

Судзьдзя паглядзела на маю нагу і дала мне 15 сутак. Можа, з разьлікам, што праз 15 сутак нага пройдзе.

Зноў у камэру, зноў сядзім. 15 сутак. Усё. Тут ужо ўсё. За што? З чаго яна бярэ гэтыя суткі? Як можна вытрываць тут 15 сутак? Настрой тады быў ніякі.

Пяць сутак я правёў на Акрэсьціна. На шосты дзень нас усіх вывелі з камэры. Зноў бягом у аўтазак. Мы з маім таварышам па няшчасьці — зь пераламанымі нагамі — удвух апошнія ішлі: я кульгаў, ён кульгаў. У мяне пару разоў спыталі, чаму басанож, што з нагой. Я казаў, што вывернуў нагу, абутак згубіў. Маўляў, сам вінаваты. Абавязкова толькі так. Пра тое, што па назе білі, нельга было гаварыць. Наогул нельга было казаць, што цябе тут білі. Ніхто нічога тут не рабіў. Інакш будуць яшчэ мацней біць.

Потым нас загрузілі ў аўтазак, надзелі кайданкі. Я змог у акенца ўбачыць, што адбываецца каля Акрэсьціна. Гэтыя пяць дзён мы чулі крыкі „Дзякуй“; чулі, як выкрыквалі час. Гэта падтрымлівала. Але я думаў, што там чалавек 10-15. А калі ўбачыў сотні людзей, дрыжыкі па целе пайшлі. Гэта была такая магутная падтрымка. Я ўпершыню адчуў радасьць. Я ж думаў, што ўсё ўжо заціхла. Або што ўсіх пасадзілі, наогул усіх. А тут — столькі людзей.

Сярод крыкаў каля Акрэсьціна я пачуў: „Дзіма!“ Мне здалося, што гэта голас маёй жонкі. Радасьць такая была, што яна тут. Але нас там ехалі тры Дзімы, майму цёзку таксама здалося, што гэта ягоная жонка крычыць. Потым мне мая Аня сказала, што яна была там, яна крычала.

У аўтазаку з намі абыходзіліся добра. Мы спыталі: „Што з намі будуць рабіць? Нас зноў будуць біць?“. Сказалі, што ніхто нас не кране. Спыталі, хто кім працуе, хто дзе служыў. Калі выходзілі, гэтыя хлопцы, што нас везьлі, сказалі: „Трымайцеся, хлопцы. Прабачце“.