Уладзіслаў Ахроменка - Музы і свінні

Фармуляр на новага пастаяльца запаўняў адзін з энкавэдэшнікаў. Адміністратарка, якую ўвогуле цяжка было нечым здзівіць, недаверліва перачытала запіс і сціпла ўдакладніла: маўляў, няўжо новаму пастаяльцу сапраўды дзевяноста дзевяць гадоў… можа, якая памылка?

– У нас у НКВД ніколі не памыляюцца! – прымружыўся першы чэкіст.

– Нумар дайце самы лепшы, з броні ЦК! І абавязкова з відам на Крэмль! – запатрабаваў другі.

Зляканая адміністратарка хацела было яшчэ нешта запытацца, але тут нечакана падаў голас дзіўны госць.

– Тут табе, дзявуля, не воўкі пярдзяць, а людзі гавараць! – гаркнуў дзевяностадзевяцігадовы стары так, што крышталёвыя жырандолі ў фае злякана ценькнулі. – Ключы ад хаты давай!

Не прайшло і гадзіны, як уся беларуская дыяспара, якая жыла на чацвертым паверсе, ужо ведала, што ў «Маскву» засяліўся Васіль Ісакавіч Талаш. Той самы, які стаўся правобразам Дзеда Талаша ў знакамітай партызанская аповесці Якуба Коласа «Дрыгва».

Для літаратурна-мастацкага бамонду БССР навіна гэтая была супастаўляльнай хіба што з бамбёжкай гатэлю «Масква» сотняй «Юнкерсаў». Бо ўсе выдатна разумелі, чаго ад гэтага палешука можна чакаць.

Народны паэт Якуб Колас адразу прыгадаў, як Васіль Ісакавіч нахабна вымантачваў з яго частку ганарараў за «Дрыгву» – маўляў, аўтар без дазволу скарыстаў светлы Талашовы вобраз. Дзіцячы пісьменнік, а па сумяшчальніцтву і старшыня праўлення Саюза Пісьменнікаў БССР Міхась Лынкоў яшчэ не забыўся пра скаргі, якія Дзед Талаш страчыў асабіста яму – маўляў, аўтар «Дрыгвы» зламысна сфальшаваў мае партызанскія геройствы, бо насамрэч я паклаў не трох легіянераў-пілсудчыкаў, як той хлуслівы пясняр напісаў, а цэлых пяць. Спявачка Ларыса Александроўская добра памятала, як на адным урадавым канцэрце пушчанскі дзед зароў на ўвесь Оперны тэатр, указваючы на яе дэкальтэ – «у цябе, дзявуля, сукня падраная!» Празаіку Кузьму Чорнаму таксама было што сказаць, але восем месяцаў, праведзеных у мінскай турме НКВД, прывучылі яго ніколі і ніякія згадкі не агучваць.

Увечары выбітныя дзеячы культуры збіраюцца ў нумары Міхася Лынькова. Ранейшае спакойнае жыццё скончылася; ад Васіля Ісакавіча ў кожны момант можна чакаць неверагодных выбрыкаў і брутальных неспадзяванак. Так што трэба думаць, як цяпер жыць з народным героем пад адным дахам. Настрой звышпаганы, і нават армянскі каньяк з рэстарацыі «Масквы» не дапамагае яго падвысіць.

Першым, як і мае быць па рангу, выказваецца Якуб Колас. І выказваецца ён у тым сэнсе, што нашыя палешукі – людзі страшныя. Першае слова ў іх не «мама», а «дай», а слова «бяры» яны ўвогуле не ведаюць. Рана ці позна нясціплы Васіль Ісакавіч пачне і ў Маскве больш належнага патрабаваць. Што тады пра нас, савецкіх беларусаў, падумаюць партыя, урад і асабіста таварыш Сталін? Падвядзе нас усіх пад манастыр!

Ларыса Александроўская тужліва ўздыхае. Маўляў, да нашага берага нічога добрага не прыплыве: то трэска, то гаўно. Сядзеў бы стары ў сваёй дрыгве, дык не – у Маскву прывезлі! І нашто толькі ён тут спатрэбіўся?

Міхась Лынькоў, чалавек абазнаны ў літаратурна-партыйным будаўніцтве, дзелавіта адказвае, нашто. Дзед Талаш – наша беларускае ўсё. Партызаны-партызаны, беларускія сыны. Подзвіг народа несмяротны. Жывы сымбаль, карацей. Тым больш, што такога каларытнага прыгажуна з пушчанскім каўтуном не сорамна і ў «Хроніцы дня» паказаць. А то і прадэманстраваць якой дэлегацыі саюзнікаў: пакуль вы з Другім фронтам марудзіце, у нас нават стогадовыя ваююць! Таму і даставілі дзеда акурат з таемнага аэрадрома на Любаншчыне ў Маскву па асабістым загадзе таварыша Пантылеймона Панамарэнкі, найгалоўнага начальніка партызанскага руху пры Стаўцы Вярхоўнага Галоўнакамандавання. А ў народныя мсціўцы, між іншым, паляшук ісці не хацеў, яго туды падпольны гаркам абяцанкамі завабіў: маўляў, атрымаеш пасля перамогі гектар пакосу…

Кузьма Чорны злякана паказвае вачыма то на электрычную разетку, то на жырандолю: забыліся, што ў «Маскве» нават у сценаў ёсць вушы? Тут нядаўна адзін народны паэт таксама лішняе нападпітку трымцеў, дык потым выпадкова са сходаў зваліўся… То дагаворыцеся!

Размова доўжыцца да самае ночы, але ані стратэгія, ані тактыка далейшага жыцця нешта не выпрацоўваюцца. Нават каньяк не ідзе – так і застаецца ў пляшцы.

А Васіль Ісакавіч тым часам вельмі хутка засвойваецца ў элітнай «Маскве». З вясковай непасрэднасцю шчыкае за дупы маладых пакаёвак. Гаспадарчым вокам прыглядаецца да багатага гатэльнага рыштунку – маўляў, а як гэта можна ў пушчах Палесся скарыстаць? І ўвесь час нешта патрабуе і патрабуе. У адміністратаркі – чайнік, у пакаёўкі – мыла, у заўгаса – анучы на парцянкі… Але ж сам, паскуда сквапная, ніколі нікому нічога не дае, нават калі нейкую драбязу просяць. Увесь гатэль бачыў, як адзін заслужаны генерал ў старога прыкурыць папрасіў, дык Талаш яму адразу: «Смалы табе з каланіцы! Свой агонь трэба мець!..»