Фларыян Чарнышэвіч - Надбярэзінцы

– Навошта мост разабралі, пытаемся! – выступіў наперад адзін з завадатараў – мужык, што адбыў службу ў войску і на праве знаўся. – Ва ўсім гасударстве расійскім ніхто не можа дарогу загароджваць. Давай, старык, складзі мост і нас пусці.

– Гэтая дарога не дзяржаўная, яна толькі на наш хутар і вядзе. Мы яе самі збудавалі і маем права ёю распараджацца. Людзям, якія да нас з добрымі намерамі ідуць, мы дарогі не заступім. Чаго вам трэба на нашым баку? Навошта вам мост?

– На пасбішча нашае, на сервітуты, хочам з быдлам і коньмі! Вярні насціл і ўсё тут!

– На гэтым баку – нашы лугі і збожжа, а вашых сервітутаў – ніводнага. Не вы дарогу нам пракладалі, не вы сеялі, то і пасвіць права не маеце.

– Маем права! Нашы атцы паншчыну служылі! Нам цар усюды дазволіў пасвіць! Маем права, маем! – пасыпаліся галасы з натоўпу.

– Ні мне, ні бацьку майму вы паншчыны не служылі, – адказаў Балашэвіч. – Я бедны працоўны чалавек, як і вы ўсе. Дзеткі мае, ці ж вам няма пашы апроч нашага хутара? Пяцьсот валокаў лесу перад вамі ляжыць, на дваццаць вашых статкаў хопіць. Вы ж сваёй худобе больш шкоды, чым карысці, чыніце, на пяць вёрст яе гонячы. Няўжо ж у вас конь пасыцее ці карова больш малака дасць, калі на нашым лузе паскубе альбо аўса ўшчыпне? Нашто ж хочаце шкоды людзям, што, як і вы, на кавалак хлеба цяжка робяць і ў таго самага Пана Езуса вераць, га?

На тварах прыхадняў нібыта нават нейкі сорам з’явіўся і збянтэжанасць. Але не на ўсіх.

– А і пасыцеюць! – вырвалася ў кагосьці.

– Рэпы хочам! – пасмялеў яшчэ адзін.

– Так, рэпу давайце! Гароху зялёнага! І маркоўкі! – адно за адным паляцелі патрабаванні.

– Добра, дамо вам рэпы, – пагадзіўся стары. – А гароху не магу, ён толькі цвісці пачаў, там пакуль адно пустыя струкі. У морквы таксама завязь з п’яўку. Не будзеце ж вы націны есці.

– Тады рэпу давай! Нясі зараз жа! І сала! Сала нам! І мёду! І сахару! – прыхадні рабіліся ўсё больш патрабавальнымі, бачачы падатлівасць ляхаў.

– Мёду, хлопцы, цяпер няможна, у пчолак самая работа цяпер. Мы вам аддамо ўсё, што ў садзе ёсць, рэпы яшчэ дамо, сала, сахару таксама дамо, толькі кіньце свае калы. Кідайце, дзеткі, у рэчку, хай плывуць злым людзям на хваробу.

Многія хлопцы апусцілі калы і няўпэўнена азірнуліся вакол: здавалася, умовы іх задаволілі.

– Бяжы, хлопча, дадому хутчэй, – павярнуўся Балашэвіч да наймалодшага сына. – Вазьмі на гарышчы кавалак сала, забяры з шафы цукар і скажы бабам, каб на агародзе ўсю рэпу вырвалі, і неадкладна сюды прыносьце.

– Ты, сабака, думаеш, што нас кавалкам сахару купіш? – закрычаў, выскокваючы наперад, Маталах, першы ў Нітах задзіра. – Вось табе, шэршань стары!

І кінуў камень у Балашэвіча, які ўсё яшчэ стаяў, павярнуўшыся да сына. Трапіў у галаву крыху вышэй за вуха. Стары войкнуў і споўз на зямлю, сплываючы крывёй.

Ян, Марцін і Бронік кінуліся бацьку на дапамогу.

– Вы толькі паглядзіце на ляха! – пад’юджваў Маталах. – Ён нам будзе выдзяляць па скрылёчку, як свінапасам! Самі возьмем! Рагі нашы, усё наша! На ляхаў, рабяты! На мяцежнікаў! Мы рускія! Пастуха абідзелі! За мной, рабяты!

Ён выставіў наперад кій і палез на сярэднюю маставую апору, спадзеючыся перабрацца, пакуль рагоўцы ў замяшанні. Па бакавых апорах за ім рушыла яшчэ двое зухаў.

Уладзь, Саўка і Людвік – другі парабак – загарадзілі ім дарогу. Уладзь стаў насупраць Маталаха.

– Ну чакай, зараз я табе за татку ўсыплю, – шаптаў ён, прысеўшы для скачка, нібы кот. Падпусціў на даўжыню кія і выцяў у плячо, скінуўшы задзіру ў рэчку. Цэліў, праўда, у галаву, але пакуль размахваўся, Маталах адхіліўся ўбок. Са сваім супраціўнікам Саўка зрабіў тое самае, а Людвік высунуўся задалёка, праз гэта слаба замахнуўся, і ягоны непрыяцель здолеў абясшкодзіць удар і вывернуцца.

Тым часам Ян з Бронікам паднялі параненага бацьку. Ён бязвольна вісеў у іх на руках і сплываў крывёю, але быў прытомны.

– Бронік, сынок, адвядзі мяне дадому, – ледзь чутна прамовіў ён. – А вы, дзеткі, бараніцеся колькі зможаце. Толькі прашу, не біце насмерць і самі беражыцеся.

Ні на што не зважаючы, нітаўцы ўсё яшчэ ўпарта пхаліся па апорах. Некаторыя валіліся ў раку альбо са стогнамі паварочвалі назад, а іх месца адразу ж займалі іншыя ўдальцы. Натоўп падаграваў сябе дзікім выццём, такім вуркатлівым і шалёным, што здавалася, нібыта людзей у ім тысячы – цэлая татарская арда. Лезлі па-рознаму: адны асядлалі брусы і перасоўваліся на дупе, а другія абаранялі першых, выставіўшы палкі і наступаючы ззаду. Але ўсё марна: рагоўцы, стоячы на цвёрдым беразе, адбівалі любы напад без адзінага высілку.