Фларыян Чарнышэвіч - Надбярэзінцы

– Ну што, – спытаў у яго дзядзька Уладзь, які падышоў першы, – мужыкоў яшчэ не было? Можа, паўцякалі, як пабачылі цябе з гэтым штыхом?

– Мужыкоў не было, але прыходзіў мядзведзь, – адказаў Стах, па-ранейшаму ўглядаючыся і ўслухоўваючыся ў лес.

– Мядзведзь, кажаш?

– Ага, вунь там, – паказаў хлопчык на гушчар, – трашчала моцна і раўло, ну акурат як бык перад бітвай бушуе.

– Тады і праўда мядзведзь, – пацвердзіў дзядзька, падміргваючы астатнім. – І што, ты не спужаўся?

– Ані трошкі! Вось нават з месца не сышоў!

– Чаго брэшаш, смаркач, – вылаяўся на яго бацька.

– Богам клянуся, татка, трашчала ў лесе, – прысягнуў малы.

– Колькі разоў я табе казаў не клясціся!

– Татка, я забыў.

– Зараз як дам на памяць. Марш дадому снедаць.

– Не хачу есці, я з вамі застануся.

– Я сказаў, марш дадому. І каб пры матцы сядзеў.

– Ага, – надзьмуўся хлопчык, – учора абяцалі з сабою ўзяць, а цяпер гоніце. У мяне ж і штых ёсць, я так вартаваў…

– Па срацы захацеў?! – крыкнуў бацька, хапаючыся за рэмень.

Стах хуценька адбег з бурчаннем – Ян з дзецьмі не жартаваў.

Мужчыны паселі на насыпе грэблі ў цені бярозы. Але чакаць давялося нядоўга.

Праз некалькі хвілін за рэчкаю нешта падазрона затрашчала, і з кустоў лазы паказалася галава юнака ў шырокай фуражцы. Хлопец асцярожна высунуўся напалову, зірнуў на грэблю за мостам і, заўважыўшы рагоўцаў, нырнуў у гушчар. Значыць, разведаць паслалі. Праз імгненне тая самая галава мільгала ўжо ў зарасніках папараці.

Уладзь прапанаваў ім утраіх з малодшым братам Бронікам і Саўкам, дужым парабкам, перайсці рэчку, засесці ў зарасцях ля звужэння дарогі за грэбляй і завадатарам, што зазвычай прыходзілі раней за астатніх, справіць добрую лазню, пакуль рэшта не падцягнулася. Але стары не дазволіў.

– Мы не задзірацца прыйшлі, – сказаў ён, – а бараніцца. Паспрабуем лагодна спачатку.

З лесу ўжо было чуваць, як пераклікаюцца людзі, іржуць коні і жарабяты. Галасы з кожнай хвіляй гучнелі. Мужчыны ступілі на апоры моста і прыслухаліся, нецярпліва чакаючы.

Галас ішоў зігзагам, як лясная сцяжына – то ўлева, то ўправа, – і хутка набліжаўся. Калі ветрык не варушыў цішы, да слыху даляталі асобныя пракляцці. Прыхадні ўжо дасягнулі найбліжэйшага звіву сцежкі і вось-вось мусілі з’явіцца на грэблі. Мабыць, раіліся між сабою. Мінула хвілін пяць – і раптам дзіка зараўло, закрычала: на грэблю высыпаў натоўп.

Уперадзе няшчыльна, па двое-трое, ішлі, крычучы, і трасучы кіямі, завадатары ў чорных, з шырокімі аколышамі фуражках набакір, з казацкімі чубамі, у белых зрэбных кашулях з чырвона-зялёнай вышыўкай на каўняры і на грудзях. Яны надзелі кашулі навыпуск, па-беларуску, і два разы апаясалі стракатай плеценай тасёмкай на паўвяршка, з кутасамі, што звісалі на левае сцягно, а таксама белыя нагавіцы і лапці-саракавушкі з рамянямі на лытках. За імі, пхаючыся, сунулася шматлюдная грамада, апранутая на той жа капыл. Кіі яны неслі на плячах і здалёк былі падобныя да вайсковай роты. Многія з іх былі дарослыя хлопцы, ужо з вусікамі, але бальшыня – смаркачы дапрызыўнога веку, хаця і дужыя ўжо. Далей аж у бясконцасць цягнулася доўгая падвойная чародка дзяўчат і падлеткаў на конях. За якія паўвярсты ў бары пастухова труба бадзёра выводзіла лявоніху, абвяшчаючы, што за ўсім гэтым ідзе статак быдла.

Рагоўцы трывожна пераглянуліся, зразумеўшы, што справа кепская. Насустрач ім ішло прынамсі восемдзесят хлопцаў, і гэта не лічачы конных, – а іх разам са старым усяго дзевяць. Дагэтуль нітаўцы ніколі не прыходзілі такім натоўпам.

Яны сышлі з апораў і сталі купкаю на беразе са свайго боку.

– Гэй, ляхі клятыя, – крыкнулі задзіракі, апынуўшыся за некалькі дзясяткаў крокаў, – на чорта мост разабралі, вашу маць? А ну склалі назад, морды ляцкія!

Балашэвічы прамаўчалі.

Неўзабаве падцягнуліся асноўныя сілы нітаўцаў і, абступіўшы завадатараў, падышлі да самага моста, але па апорах пераходзіць ніводзін не наважыўся. У бок Балашэвічаў паляцелі кляцьба, лаянка і разнастайныя мацюкі.

– Мяцежнікі, маць вашу! Чаго мост разбіралі? Сучыя сыны, недавяркі! Мост назад вярнулі, маць вашу, а то мы вам зараз пакажам!

Некаторыя для лепшай акрасы сваіх «матушак» пачыналі з «так і разгэтак», аж брыдка было слухаць.

Стары падаў знак, што хоча гаварыць. Натоўп крыху прыціх.

– Вы чаго, хлопцы, крычыцё? – прымірэнча загаварыў ён дрыготкім ад старасці і хвалявання голасам. – Навошта калы на плечы пабралі, нібы на ваўкоў ідзяце альбо на сабак шалёных? Скажыце па-добраму, чаго вы ад нас хочаце.