Әхәт Гаффар - Дәрья башы / Исток вселенского

Ике өй арасындагы ишектән, кулында сөлге ишә-ишә, Сафиулла килеп кергәнен күргәч, алар басынкыланып калдылар һәм икесе берьюлы төенчеккә иелделәр.

– Ни бүләсез? – дип сорады Сафиулла.

Шундук йомшап, Фатыйма, үз төенчеген чишеп, түрдәге сәкегә берсе кызыл, икенчесе яшел юрган таратып салды.

– Менә, карт, – диде ул. – Җәмиләгә юрганнарны күрсәтмәкчием әле.

– Күрсәт соң.

– Алган чакта монау сатинына пар булмады ич, хәерсез. Ничек дисең, Сафиулла, безгә монау кызыл атласы гына да ярап тормасмы?

– Анысын мин белмим инде аның, үзегез карагыз тагын. Минем үземә чиратлаштырып та ярый, – дип, Сафиулла, ишкән сөлгесен тарата-тарата, артка чигенде. – Кайчан кайный инде бу самавыр?

– Ә менә мин… Ә менә мин… – диде Фатыйма Җәмиләгә, тотлыга-тотлыга. – Мунча себеркесе генә чиратлап була ул. Безгә атласы да ярап торыр, – дип, юрганны күтәреп, такта белән бүленгән бүлмәгә кереп китте.

– Әй, сезгә әйтәм! – дип кычкырды Сафиулла. – Суынышыгыз. Самавырыгыз кайнап чыкты монда!

Хатыннар кече өйгә чыгып киттеләр.

Габдулла бу вакытта, сәкедән аягын салындырып, тәрәзә янында утыра иде. Үзе генә калгач, ул сабыннар төреп кайтылган бер гәҗит битен алып караштыргаларга кереште. Аның каршысына ничектер чатанлабрак атлап йөрүче теге малай килеп басты.

Габдулла аңардан:

– Син кем атлы? – дип сорады.

– Габдерәүф.

– Ә мин – Габдуллаҗан.

– Беләм инде. Сине күп сөйләделәр монда.

– Минем хактагы сүз гел шулай инде ул: эт шикелле, бер алга чыга, бер артка төшә, – дип көлде Габдулла. – Син бу апаларның кайсысыныкы соң? Олысыныкы бугай, име?

– Әй! – диде Габдерәүф, кул селтәп. – Шул – өлкәненеке булам.

– Атаңның да Казанда чакта сүз арасында: «Мин өлкән кеше инде», – дип куйгалаганы бар. «Өлкән» ни нәрсәне белдерә ул?

– И-и, шуны да белмәскә! «Олуг» дигән сүз!

– Алай икә-ән, – дип сузды Габдулла.

– Ә миңа икесе дә – ике тиен бер акча, – диде Габдерәүф, өзелгән сүзгә кире кайтып. – Икесен дә «әни» дип йөртәм.

– Синең әниләрең әзрәк икән әле! – дип елмайды Габдулла. – Ә минекеләрне бергә санасаң, өчкә тула. Үземнеке Бибимәмдүдә булган. Аннары соң Кырлайдагысы Зөһрә әнкәм. Аннан соң Казандагысы – Газизә анам.

– Бер атаңа өчәүме?

– Аталарым да шултиклем! Үземнеке – Мөхәммәтгариф, Кырлайдагысы – Сәгъди, Казандагысы – Мөхәммәтвәли.

– Бай икән син! – диде Габдерәүф, тел шартлатып.

– Ие шул, – диде Габдулла һәм, уйчанланып, тәрәзәгә борылды да: – Бие, бие, Гайнулла, биегән кеше бай була, – дип көйләп куйды. – Бии торгач, хәзер монда килеп җиттем инде. Син минем Галиәсгар җизниләрне белмисеңме?

– Нигә белмим ди? Минем әни шуның кызы ич инде. Әти кияүләре була… Алар б-ә-ә-әк байлар. Кыргызлардыр, урыслардыр – барчасы белән эш йөртә. Бә-әк шәп урынга төшәсеңне бел.

– Кайда да бер, – диде Габдулла уйчан гына һәм гәҗитне төргәкләр өстенә ыргытты. – Мин Кырлайны сагындым инде, мәдрәсәне. Фәтхерахман мөгаллимне…

– Мәдрәсәләр бездә дә күп ул, Габдулла малай. Дүртәү! Мин «Рәкыйбия»гә йөреп сабак алам.

– Бергә йөрмәбезме әле.

– Юк, сине бүтәнгә бирәләр. «Мотыйгия»гә. Шулай колагыма чалынганые. Минем бабай, ә синең җизнәң Галиәсгар бай Мотыйгулла хәзрәт белән әшнәлек йөртә.

Шунда аларның сүзен алгы өйдән Сафиулланың:

– Әй, малайлар! Табынга чыгыгыз! – дигәне бүлдерде. – Аннары хәерле сәгатьтә кузгаласы булыр.

– Ярар, бергә-бергә уйнаган чаклар булыр әле, – диде Габдерәүф.

– Мин уеннарга бик катнашмыйм, – диде Габдулла.

– Ник алай? – дип сорады Габдерәүф, гаҗәпсенеп.

– Килешми, дия торганнарые. Мулла баласы диптер инде.

Эшләрен бетереп, өйгә Гатаулла белән аның хатыны да керделәр. Сафиулланың кызы да кайтып җитте.

– Газизә апай бәбәй имезә, йоклатам да килеп җитәм, дип әйтте, – диде ул, кемгә дә атамастан.

Табын хәстәрләнгән иде инде. Бит-кул юып, сәкегә утырыштылар, бисмилла әйтеп, тын гына ашарга, чәй эчәргә керештеләр.

– Алай бик иркенлисе түгел, – диде Сафиулла. – Ахшамга хәтле оланны илтеп тапшырган яхшы.

– Бәлкем, шәкерт егетнең юлдан соң кунып китәсе киләдер? – диде яшь килен. – Мунчаны да тансыклагандыр.

– Синнән сорамаганнар! – дип бүлдерде аны Фатыйма. – Әниләргә атап алган Казан күчтәнәчләрем бар. Бүген үк тапшырганда саваплы булыр.

– Әле кайтып җитмәгәннәр, инде әниләр дип торган булалар, – диде Җәмилә, һичкемгә карамастан. – Минем әниләргә бармаганга бишбылтыр инде.

– Үзем генә тапшырганда да җарап торыр, – диде Сафиулла кырыс кына.