Әхәт Гаффар - Дәрья башы / Исток вселенского

Тук пар атлар, пар бөркеп, гаярь генә кузгалып киттеләр. Алардан соң берәм-берәм арттагылары да купты. Яшь офицер папиросын соңгы тапкыр суырып алгач, читкә атты да барган шәпкә, винтовкасын урнаштырып, кошёвкага сикереп менде.

– Вожак был, ваше благородие, – диде ул үкенечле тавыш белән һәм тагын бүре күренгән якка борылып карады.

– Думаешь, со своей стаей пожаловал?

– Непременно-с.

– Вожак, да не наш!..

– Мәми авыз, – диде Сафиулла. – Тигезә алмады.

Аларның алдындагы йөк хуҗасы аңа таба борылып сүз катты:

– Коленки, кажись, задрожали, а, Сафи!

– Да уж! – диде Сафиулла, аңа чукмарын күрсәтеп, һәм, аны печәнгә яшергәч: – Я шесть волк бил, Кузьмич, – дип өстәде.

Аларга да кузгалырга чират җитте.

– Слыш-ка сюда, Сафи! – диде рус йөкчесе.

– Чава ышшы?

– Что-то стало холодать.

– Скуры дума будем, Алла бирсә.

– Вот именно. Поди, пересядь сюды.

– Зачем?

– Да ведь промазал, будь он неладен! А нам бы малость и мазнуть не грешно…

Сафиулла бер хатынына, бер малайга карап алды.

– Мәле, Габдуллаҗан, шәкерт булсаң да, ат тота беләсеңдер?

– Белми ди, бар! – диде малай һәм, куанычын яшерә алмыйча, дилбегәне тизрәк кулына алды.

– Ни диюең, тозсыз? – диде хатын канәгатьсез төстә. – Баланы туңдырасың ич! Җизнәсенә ничек җавап тотарсың?.. Урыныңа кереп утыр, Габдуллаҗан!

– Әй лә! Анда аяк ойый. Минем тышта җәяүләп йөгерәсем дә килә әле.

– Йөгерер чагың алда әле, бала, алда, – диде хатын моңсу тавыш белән һәм печәнгә чума төшеп утырды.

Сафиулла толыбын иңеннән төшерде дә, малайга җайлап япкач, үрәчәгә тотынып, тышка сикерде һәм урыс чанасын куып китте.

– На, малкай! – диде малай көр тавыш белән, дилбегәне кагып.

Дөнья, әйләнгән кебек, акрын һәм тын гына артка таба шуа бирде. Җил кешеләр тавышын, өзеп-өзеп, бер калкулыкта тибрәлгән кылганнар арасыннан шудырып чыгаргач, җәяүле кар белән бергә далага тарата иде. Малай, шул кылганнарны карап бара торгач, үзен шулар арасында күлмәкчән, чалбардан гына яланаяк каядыр йөгерә дә йөгерә, тыны бетеп егыла, аннан тагын йөгереп китә, ауный, торып, аларны бәләкәй кулы белән иркәли, нәрсәгәдер сөенгән сыман көлә, аннан ары, тезен кочаклаган килеш, шулар арасында тын гына уйланып утыра, күзеннән бите буйлап яшь тәгәри итеп күрде. Күрәсең, очсыз-кырыйсыз тоелган офыксыз карлы даладагы әлеге кылганнар уентыгы, әледән-әле учма-учма кар тузанының йөзенә сирпелеп, күзеннән яшь китергәне шундый хис кичерткәндер. Чыннан да, чана башында печәнгә һәм толыпка төренеп утырган бу малай үзе дә җилгә һәм кар себерүенә һәркайсы үзенә аерым каршы торучы әлеге кылганнарны хәтерләтә иде.

Казанчы Сафиулла белән олаучы Кузьмич салмак кына агылган олауның уртасында барган чанада стаканнан бер-бер артлы «ачы су» эчеп куйдылар, Сафиулла урыс олаучысы сузган дуңгыз маен капмады.

– Ат ите харуша, – диде ул, куенына тыгылып. – Казылык!

– Бля-ям! – дип сузды Кузьмич. – Отведал. В русско-турецкую войну. Впрямь яхши. С кониной холод нипочём.

Шулай гәпләшеп, аларның һәркайсы үз ризыгын чәйнәде.

– А малайка яхши, – диде Кузьмич, Габдуллага ымлап. – Дай Бог ему здоровья.

– Рәхмәт, Сабилий Кузьмич.

Сафиулла артсыз чанадан ашыкмый гына төште дә, атын уздырып җибәргәч, тәртәләреннән артка тагылган затлы чанадагы төенчекләрне ураган бауны тарткалап карады һәм үз чанасына менеп утырды.

– Бүре куркытмадымы соң? – дип сорады ул, малайдан дилбегәне алып.

– Әй лә! – диде Габдулла. – Бүре күргәнем бар инде минем.

– Кайда?

– Әтнәдә.

– Нишләп йөридерие соң ул анда? Бүрене әйтәм.

– Базарда ие ул.

Сафиулла көр тавыш белән көлеп җибәрде:

– Берәр сарык сатып алырга килгән мәллә?

– Аның үзен сатарга апкилгәннәрие. Бер урыс.

– Нигә алмадыгыз соң? Сиңа бүрек тектергән булыр идегез.

– Сәгъдетдин әти миңа анда бүрек алып биргән иде инде. Аннары – бишмәт. Киез ката да.

Сафиулла, үз-үзенә сөйләнеп:

– Сәгъдетдин әти, Сәгъдетдин әти, – дип кабатлады. – Мөхәммәтгариф әти, Мөхәммәтвәли әти… Күрсә дә күрер икән ятим башы. Инде менә Галиәсгар… Нишләр анда? Бусы җизнәсе генә…

Тын гына барган Фатыйма толыбын ачты да:

– Җәле, карт! Баланың башын катырма әле! – дип үрелде дә малайны үз алдына тартты.

– Карап барасым килә, – диде малай, аңа карышып.

– Туңарсың, – диде Фатыйма кырыс кына. – Җизнәң Галиәсгар туңдырмаска кушты.

– Монда шулай бүреләр күпмени? – дип сорады малай. – Казаннан чыкканнан бирле… дүрт тапкыр юлга төштеләр ич инде.