Әхәт Гаффар - Дәрья башы / Исток вселенского

– Әй Габдуллаҗан! Дөньяда бүре бетә димени? Аның ике аяклылары күбрәк. Шуларыннан саклан син, шуларыннан…

Малайны Фатыйма үз алдына төреп утыртты. Ул арыган, талчыккан иде, ахрысы. Җай гына барган шәпкә, кыңгырау чыңлавына, кешеләрнең тонык кына булып ишетелгән сөйләшүләренә, кар шыгырдавы авазына изрәп йоклап китте.

Каршы килгән атлылар күренмәс булды: олау юл тоткан урынга – Җаекка якынлашты.

Олау башында барган хәрбиләрнең пар аты тояклары астыннан кар чәчә-чәчә юыртып ук китте. Сафиулланың туры аты бер мәлгә колагын шәңкәйтеп алды да, адымнарын кызулаткан башка атлардан калышмаска теләгәндәй, елгыррак атлап китте.

Алда шәһәр чалымнары күренде. Әле шактый ерак булса да, чиркәү һәм мәчет манаралары төсмерләнә иде инде. Бер үргә күтәрелгәч, аның эреле-ваклы йортлары да ачык күренә башлады.

– Ай җанкай! – диде Сафиулла, атны тыеп. – Кайтып җиткәнне сизә малкай… Сиңа әйтәм, Габдулланы да уятсаң ярар.

– Йоклаган баланы уяталар димени?

– Йә, хатынланма. Кая җиткәнен карап калсын.

Малай уянып китте, тире бияләе белән күзен угалаганда, шәһәр урамына җиткәннәр иде инде. Олау берәм-берәм аркылы урамнарга, тыкрыкларга тарала башлады. Малай каршыга якынлашкан һәм артка чигенгән катлы-катлы агач һәм таш йортларга, урысча, гарәпчә хәрефле кибет язуларына, морҗалардан чыккан төтеннәргә, урамдагы халыкка, җигүле атларга, биек манаралы мәчеткә карап барды.

Олы капкасы шәрран ачык (ни ачылмас, ни ябылмас хәлдә карга күмелгән), асты – таш, өсте агач булган бер йорт яныннан узып баралар иде. Аларның юлын бүлеп, әлеге капкадан бер төркем малай-шалай йөгерешеп чыкты. Сафиулла атын туктатып торырга мәҗбүр булды. Кайсы кай тарафка чәчелгән малайларны карашы белән озатып калгач, малай Сафиулладан:

– Болар кем була? – дип сорады.

– Танымадыңмыни? Шәкертләр ләбаса!

– Ә бу мәдрәсәмени?

– Мәдрәсә шул. «Мотыйгия» мәдрәсәсе, диләр аны.

– Син әйткән хәзрәтнекеме? Кем әле…

– Шуныкы шул. Мотыйгулла хәзрәтнеке.

– Мине шунда бирәләрмени?

– Белмим тагы. Җизнәң шулай дип әйткәние әйтүен.

Кузгалып киттеләр. Бераз баргач, бер йортка камчы сабы белән төртеп күрсәтеп, Сафиулла: – Ә менә бусы Галиәсгар җизнәң белән Газизә апаңнар йорты булыр,– диде.

– Мине шушында илтәсеңмени инде син, Сафиулла абзый?

– Башта үзебезгә төшәбез әле. Аннары, аннары…

Ниһаять, туры ат чаттан бер тыкрыкка борылды да җыйнак агач йортның капка төбенә җитеп туктады.

– Әлхәмделилла! – диде Сафиулла һәм, авыр гына кузгалып, чанадан төште, бияләйләре белән шап-шоп иттереп, өс-башын какты.

Аның сүзен Фатыйма:

– Аллага шөкер, – дип куәтләде.

Башта малай, аннары хатын, чыбылдык астыннан иелеп чыгып, карга аяк бастылар. Аларның аяк астында кар шыгырдады.

Малай кар сарган утыртма куак читәнне, аның буена көрәп өелгән кар көртен, түбәсез, кыйшайганрак капканы, аның нәкышле келәсен, бер тәрәзә төбендәге яран гөлен күзеннән кичерде.

– Ай Алла, күрче, бар дип тә белмиләр, – дип сөйләнде Сафиулла. – Кая олактыгыз? – дип кычкырды. – Ачыгыз җәтрәк! – Ул кече капканы шыгырдатып ачты һәм, тагын риза булмыйча: – Җүннәп карын да көрәп куймаганнар, – дип сукранды.

Ачык капкадан бер эт йөгереп чыкты да аяк астында буталырга тотынды, чананы иснәштергәләде дә, малайга карап, юаш кына өреп куйды. Малай ятсынып кына аның сыртыннан сыйпады.

Тәрәзәдә хатын-кыз йөзе чалынды. Шундук ишек ачылган, кар шыгырдаган авазлар, хатын-кыз, ир-ат тавышы ишетелде:

– И-и…

– Кайттылар!

– Сөбханалла!

– Көтә-көтә көтек булдык инде…

Кече капкадан иң әүвәл яланөсле, башына шакмаклы, чуклы шәл генә бөркәнгән бер хатын килеп чыкты да:

– Нихәл кайттыгыз соң? – дип эндәште.

Сафиулла аңа кырыс кына:

– Ару гына әле, – дип җавап бирде.

– Иншалла, иншалла, – дип сөйләнде әлеге хатын һәм, малайны абайлап, Фатыймага: – Шәкерт малай шушымыни инде? – дип сорады.

– Кем булсын тагын? – диде Фатыйма, аны баштанаяк күзәтеп. – Берәр биләмгә җыендың мәллә – чулпы чыңлатып йөрисең?

– Ә-э, биләм кайгысые! Йортны кем тоткан дип беләсең?

– Әйдә, Габдуллаҗан, – диде Фатыйма һәм малайны ишегалдына, аннан өйгә әйдәп кереп китте.

Башына камалы бүрек, өстенә җилбәгәй җибәреп кайры тун кигән бер ир-ат, авыр гына күтәреп, олы капканы ачып куйды да, йөгәненнән тотып, туры атны эчкә әйдәде.

– Ну, Гатаулла, бу карны көрәп куйсаң, кулың тартышыр идеме? – диде Сафиулла.

– Көрәгән инде аны, әти. Тагын салган ич.