Фридрих Дюрренматт: Юстыцыя

Я пачаў пісаць «Юстыцыю» ў 1957 годзе і разлічваў закончыць раман за некалькі месяцаў. Але тут умяшалася іншая праца — «Франк V», а «Юстыцыя» засталася ляжаць. Далейшыя спробы вярнуцца да рамана закончыліся няўдачай, апошні раз — у 1980 годзе; ён павінен быў стаць трыццатым томам збору маіх твораў. Але выпала няўдача: спрабуючы прадоўжыць дзеянне, я ніяк не мог успомніць, як яно ў мяне было задумана. Увесну 1985 года Даніэль Кіль прапанаваў мне выдаць «Юстыцыю» ў выглядзе фрагмента. Я згадзіўся не без ваганняў, рашыў дапісаць яшчэ адзін асноўны раздзел, але пасля пачаў перапісваць і дапаўняць раман, змяніўшы пачатковую задуму. У завяршэнне хачу падзякаваць Шарлоце Кер, сваёй жонцы. Ёй я абавязаны каштоўнымі парадамі, як і нястомнай, крытычнай увагай да маёй працы.

Гэты раман не заснаваны на фактах. Імёны, асобы, месца, дзеянне прыдуманы аўтарам. Магчымае падабенства з сапраўднымі падзеямі, месцамі альбо асобамі, усё роўна — жывымі ці мёртвымі, мае чыста выпадковы характар.

Ну, вядома ж, пішу гэтую справаздачу толькі так, дзеля блізіру і парадку, з пэўнага педантызму, каб далучыць яе да справы. Я хачу прымусіць сябе яшчэ раз акінуць вокам увесь бег падзеяў, якія прывялі да апраўдання забойцы і смерці невінаватага. Хацелася б яшчэ раз прадумаць крокі, на якія мяне змусілі, а таксама меры, якія я прыняў, і ўпушчаныя магчымасці. Хачу яшчэ раз сумленна ўзважыць шанцы, якія, пэўна, яшчэ засталіся ў юстыцыі. Але перш за ўсё я пішу гэтую справаздачу таму, што маю час, шмат часу, два месяцы сама мала. Я толькі што вярнуўся з аэрапорта (бары, у якія я заскокваў па дарозе, не ў залік, мой цяперашні стан таксама значэння не мае. Я п'янюткі ў дрызіну, але да раніцы ачухаюся). Калі я вылез са свайго «фольксвагена» і зняў з засцерагальніка рэвальвер, велізарная машына з доктарам honoris causa Ісакам Колерам з ровам паднялася ў начное неба і ўзяла курс на Аўстралію. Гэта быў адзін з геніяльных трукаў старога, калі ён перад адлётам патэлефанаваў мне; яму хутчэй за ўсё было вядома, што я задумаў, як яно і ўсім было вядома, што ў мяне няма грошай, каб ляцець следам за ім.

Таму нічога іншага мне не застаецца, як толькі чакаць, калі ён вернецца, бадай што, недзе так месяцы ў чэрвені, а можа, у ліпені, піць, часта альбо зрэдзь, як на тое станецца маіх фінансаў, і пісаць, пісаць — адзіны занятак, які яшчэ можа сабе дазволіць збанкрутаваны адвакат.

Але ў адным кантанальны радца памыліўся: час не сатрэ ягонага злачынства, не змаліць яго і маё чаканне, маё п'янства яго не залье, не апраўдаюць і мае запісы. Калі я раскрываю ўсю праўду, дык замацоўваю яе ў сваёй памяці, раблю сам сябе здольным калі-небудзь, у чэрвені, як я ўжо сказаў, альбо ў ліпені, якая розніца, калі б ён ні вярнуўся (а ён такі вернецца), будзь я тады п'яны ці цвярозы, зрабіць свядома і пры поўнай памяці тое, што збіраўся зрабіць у стане афэкту. Маё паведамленне — не толькі абгрунтаванне, але і падрыхтоўка забойства. Забойства справядлівага.

Працверазеўшы ў сябе ў кабінеце, я рашыў: справядлівасць можна цяпер аднавіць толькі праз злачынства. І пасля яго ўжо будзе непазбежна — пакончыць з сабой. Я зусім не збіраюся такім чынам ухіляцца ад адказнасці, наадварот, — толькі так я і адкажу за свой учынак, хай сабе не юрыдычна, дык, прынамсі, па-людску. Ведаючы ўсю чыстую праўду, я даказаць яе не магу. У мяне няма сведкаў у галоўным. Але калі я па сваёй волі сыду з жыцця, мне павераць і без сведкаў. Я іду на смерць не як навуковец, які, зрабіўшы эксперымент на самім сабе, забівае сябе ў імя навукі, не, я паміраю таму, што прадумаў сваю справу да канца.

Месца злачынства : — што грае не абы-якую ролю, — рэстаран «Du Théâtre» з фасадам у стылі ракако, адзін з нямногіх архітэктурных помнікаў, ацалелых у нашым ушчэнт забудаваным горадзе. Рэстаран займае тры паверхі, што вядома далёка не кожнаму, бо большасць лічыць, нібыта іх толькі два. На першым паверсе раніцамі, занудліва бясконцымі — у нас устаюць позна — можна застаць нявыспаных студэнтаў, зрэдзь і дзелавых людзей таксама, — гэтыя часта заседжваюцца да полудня, а тое і за, а там пасля кавы з вішнёўкаю ўсё аціхае. Кельнеркі хаваюцца, і толькі недзе гадзіну пад чацвёртую паяўляюцца змардаваныя настаўнікі, стомленае чынавенства. Але асноўны наплыў прыпадае недзе на пад вячэру і потым яшчэ раз, пасля паловы адзінаццатай — палітычныя дзеячы, мэнэджэры і фінансісты, розныя прадстаўнікі вольных і звышвольных прафесіяў, зрэшты, і крыху прыпалошаныя іншаземцы, — горад наш любіць павыстаўляцца інтэрнацыянальна.