Уладзімір Караткевіч - Паром на бурнай рацэ

І ён пайшоў угору, да хаткі паромшчыка, вельмі праменькі і ладны. Пора-Леановіч глядзеў яму ў плечы цяжкім, як ртуць, позіркам.

- Хлапчыска, - сказаў ён.

...Гораў спаў да дзесяці гадзін. Калі ён, умыты, ружовы ад сну і заспакоены, выйшаў з хаты на бераг, ён убачыў Леановіча ў той самай паставе, успёртага на парэнчы паромнага прычала. Цыгарка дымела ў яго тонкіх спакойных губах, быццам не гадзіны прайшлі з іх ранішняй размовы, а толькі некалькі секунд. Юрый стаў ля парэнчаў за некалькі крокаў ад яго.

- Выспаліся? - спытаў Гораў.

- Анягож, - роўным тонам, быццам нічога паміж імі не адбылося, адказаў Леановіч.

- Ну вось і добра, - сказаў Гораў, - зараз снедаць будзем. Сымон ужо і гарэлку на стол паставіў... Чаму не пагаманіць пра месца чалавека на зямлі?

Леановіч пакасіўся на яго:

- Сумленне спакойнае, чаму і не пагаманіць.

Яны моўчкі стаялі амаль поруч. Леановіч паплёўваў у ваду, Гораў абдзіраў луб з ліпавага прутка. На процілеглым беразе, над адхонам, з'явілася параконная запрэжка ў лёгенькай брычцы. Фурман, асцярожна трымаючы коней за аброць, зводзіў яе да пераправы. Колы брычкі небяспечна падскоквалі па размытых байраках каляін. На заднім сядзенні сядзеў нехта ў вайсковай форме.

- Трэба будзе даслаць салдат, каб падправілі спуск, - абыякава сказаў Леановіч. - І каго гэта яшчэ нясе?..

Зрок у Горава быў не горшы, чым у сапсана.

- Учарашні ўлан едзе, - сказаў ён і не ўтрымаўся: - Мазалі, відаць, набіў на паўшар'ях, як пірагі.

- Гэ-эй, - пралунаў над ракою зычны голас.

Афіцэры стаялі моўчкі. Перад імі плыла імкліва-спакойная, скаламучаная плынь. Дзень раздумаў пагодзіцца, і светлаватыя хмары віселі над безжыццёвай ракой.

- Гэ-эй, - крычалі з таго боку два галасы, - паро-ом, па-ром, паром!

Леановіч ляніва павярнуўся да Івана. Іван стаяў над адхонам, свежанькі, быццам усю ноч хроп у стайні.

- І чаго наддзіраюцца? - незадаволена сказаў ён. - Бяры, Іван, трох салдат і перавязі гэтых гарлапанаў сюды.

- Хто з афіцэраў паедзе, ваша высакароддзе?

- Ніхто, - сказаў Леановіч.

...Увесь час, пакуль паром пераплываў раку, афіцэры стаялі моўчкі. Няшчыра спакойнымі вачыма яны глядзелі, як адбітак зялёнага берага, разарваны рухам парома, ляніва калышацца ў вадзе, як дрыжачых коней узводзяць на паром, як замацоўваюць калодкамі колы, як паром павольна вырастае ў памерах, набліжаючыся да іх.

І толькі калі ўлан падышоў і адказыраў, Леановіч спакойна кінуў недакурак цыгаркі ў раку і адразу ж закурыў новую.

Улан стаяў перад ім моцны, як Геркулес, кучаравы («Ванька-ключнік», - падумалася Гораву), з румянымі вуснамі і нахабнымі светлымі вачыма.

- Паспеў? - спытаў Леановіч.

- Так точна.

- Што новага?

- Генерал Фікельмонт выказвае вам удзячнасць за дасканала выкананы загад.

- Што? - яшчэ нічога не разумеючы, спытаў Гораў.

Улан стаяў «струнка», але з той няўлоўнай вольнасцю, якая ўласціва фельд'егерам і дазваляе думаць аб лёгкай пагардзе да «пехтуры», хоць бы і афіцэраў.

- Папа клікаць не давялося, - усміхнуўся ўлан, - але апошні ліст напісаў.

- Дзе была страта? - спакойна спытаў Леановіч... - Стойце вольна.

Улан трошкі адставіў нагу.

- За абвахтай, - сказаў ён. - На конскіх могілках. А палове чацвёртай.

У Горава як абарвалася нешта ўсярэдзіне. Белы, як снег, ён спытаў:

- Жонку бачылі?

- Так точна. Спазнілася хвілін на дзесяць. Я гэта бачыў. Яна амаль да абвахты падышла, а тут на задворках як каленкор ірванулі... То яна бегла, а тут пайшла, як сонная... А гэты, вядома, яшчэ цёплы быў.

- Плакала? - спытаў Гораў.

- Не, зусім не плакала. Толькі і сказала: «Божа, пакарай іх...» Не шкадавала. Я б такую бабу, што мужа не шкадуе, - кожны дзень лейцамі б па тым месцы, адкуль ногі растуць.

- У цябе тваёй думкі не пытаюць, - суха сказаў Леановіч.

- Дазвольце ісці?

- Ідзі.

Фельд'егер скочыў у брычку. Коні пацягнулі яе на адхон, склізгаючыся капытамі і ссоўваючы ўніз чырвоны, як кроў, глей.

Потым заляскаталі паўз хату, па паплаўцы за ёю, па беразе старыка.

А потым вазок знік.

Леановіч нахіліўся над вадой і спакойна сплюнуў у раку недакурак цыгаркі.

Тонкі нясцерпны звон напоўніў вушы Горава. Ён мацнеў, мацнеў. Адчуваючы, што прытомнасць знікае кудысь, Гораў варухнуў непаслухмянымі вуснамі. Голас, на яго здзіўленне, быў моцны і звонкі.

І тады, ступіўшы крок наперад, Гораў выразна адчаканіў:

- Капітан Пора-Леановіч, вы нягоднік.

Леановіч рэзка павярнуў галаву, адарваўся ад парэнчаў. Яго халодныя вочы з цікавасцю разглядалі Горава.