Уладзімір Караткевіч - Вялікі Шан Ян

Але каб толькі ён ведаў, як ён не памыляецца, якую страшную рацыю маюць ягоныя словы — ён хутчэй адкусіў бы свой язык і пракляў бы сябе [34] Май Мэнхуа (1871 — 1916) — навачасны філосаф, пісаў у сваёй кнізе "Шэсць найвялікшых палітычных дзеячаў Кітая": "Шан Ян найвялікшы прадстаўнік юрыдычнай навукі і мужны палітычны дзеяч". Т. 1. С. 33. Легізм Шан Яна быў пазней узнесены на шчыт ідэолагамі Чан Кайшы (Чэнь Ціцянь і інш.). .

— Вял-лікае сонца Шан Ян!!!

Здзек спадабаўся, і вось усё мацней, заглушаючы лаянку, паляцелі, побач са жменямі гразі і гною, непамерныя славаслоўі:

— О, Шан Ян! Вялікі ўладар зямлі Шан! Вялікі правіцель! Нахмур, як раней, бровы! Каб, як раней, дрыжала Паднябесная! Загадай — жывыя палезем у зямлю! Самі! О, самая багатая зямля, Шан Ян! Самае светлае небачка, Шан Ян!

Яму было ўсё адно. Ён ішоў. Сонца згасала над вялікай сталіцай. Стаяў над рыклівым потным натоўпам пыл, і наперадзе чакала ўсё, што адбылося ўжо з яго магутным родам, а над яго схіленай галавой увесь час узляталі камякі гразі і вісклівае:

— О, Шан Ян! О, вялікі Шан Ян!

І тады, якраз калі ён прыспешыў крокі, каб толькі хутчэй канец гэтаму ўсведамленню, паражэнню і горкаму адчаю за жыццё, адкрылася плошча, дзе пад сонечным крыжам і, нібы па канцах сонечнага крыжа, стаялі чатыры баявыя калясніцы і звісалі да зямлі чорныя, страшныя грывы коней, якія касавурылі крывавымі вачыма. І ўздымаліся над імі вазніцы. І звісалі ў пыл зробленыя са шкуры насарога рамяні, прывязаныя да дышляў баявых калясніц.

Шан Ян (390–338 гг. да н. э.) — канцлер царства Цінь, правіцель вобласці Шан, пажалаванай яму ціньскім царом Сяогунам (361–338 гг. да н. э.). Аўтар кнігі "Шан-цзюнь шу", "Кнігі правіцеля Шан", філасофска-палітычнага трактата, які падводзіў фундамент пад абсалютную манархію таталітарнага тыпу ( тут і далей — заўв. аўтара ).

Эпоха Ці сюн, "эпоха Сямі Мацнейшых", або "Сямі Царстваў, якія схапіліся", V–III стст. да н. э. Эпоха няспынных феадальных войнаў, у якіх перамагло, захапіўшы ўвесь Кітай, царства Цінь. Дапамог у гэтым менавіта фундамент, закладзены кнігай Шан Яна.

Цзун — патранімія, род, аб'яднанне некалькіх соцень сваяцкіх сем'яў, што жывуць у адным месцы.

У старажытным Кітаі законы часта пісалі ва ўмоўным ладзе.

Гуны.

Жоўтае мора.

Далян — сталіца царства Вэй, Чжэнь — сталіца Хань, Ханьдань — сталіца Чжао, Ін — сталіца Чу, Пуян — сталіца Сун.

Пекін.

Пазней, у 260 г. пасля бітвы пад Чанпінам, былі жыўцом закапаныя чатырнаццаць тысяч воінаў царства Чжао.

Шан-цзюнь шу, р. 20.

Лі — сістэма маральна-этычных прынцыпаў і нормаў паводзін: чалавекалюбства і сваякалюбства, павага да старэйшых, сумленне, шчырасць, імкненне да ўнутранага самаўдасканалення.

Старажытныя кнігі з легендамі, гімнамі вольных абшчыннікаў, песнямі, мудрасцю і паэзіяй.

"Шан", р. 5.

Мэн-цзы (372–289) — філосаф, вораг сістэмы "фацзя" (легізму), створанай Шан Янам.

Шан", р. 8.

Кніга "Даодэцзін".

"Шан", р. 17

Кіраўнікі конніцы.

"Шан", р. 20.

Дарадцаў цара.

Гэты факт прыводзіцца ў кнізе Сыма Цяня "Шыцзі" ("Гістарычныя запіскі") у "Жыццеапісанні Лао-цзы і Хань Фэй-цзы". Сыма Цянь (II–I стст. да н. э.), "бацька кітайскай гісторыі", апісаў, між іншым, гісторыю Шан Яна і асудзіў яго. За праўду і смелае заступніцтва за несправядліва асуджанага Сыма Цянь быў вылегчаны імператарам У-Дзі.

Каля трохсот пяцідзесяці метраў.

Дзінлінамі кітайцы звалі плямёны, што жылі некалі далёка на поўнач ад іх. Яны часам траплялі ў войска старажытнага Кітая. Цераз пасрэдніцкі продаж у рабства. Цаніліся, як салдаты і карнікі, ба караць даводзілася чужы народ, учарашніх гаспадароў. Па этнічным тыпе адрозніваліся ад мангалоідаў. Сярод тунгусаў і цяпер нярэдка трапляюцца гарбаносыя і светлавокія абліччы.

Кун Фу-цзы (Канфуцый) (551–479 гг. да н. э.) — заснавальнік этыка-палітычнага вучэння, вядомага пад назвай канфуцыянства.

30 000 кг.

Ад 60 тон да трох.

Імператар Цінь Шы-хуан завяршыў аб'яднанне Кітая, спаліў усе кнігі, закапаў жыўцом у зямлю 460 вядучых вучоных і г. д. Але ўсяго праз некалькі год, у 207 г. да н. э., царства Цінь, разлічанае на "10 000 пакаленняў", абурылася пад ударам магутнейшага народнага паўстання, назаўсёды.