Ён глянуў на мяне, і здзеклівая ўсмешка з’явілася на хваравітым твары.
– Табе гэтыя лекі, можа, і дапамаглі б, а мяне касцельныя званы не вылечаць.
– Я шмат бачыў няшчасцяў і страшных дзіваў, жывучы на гэтым свеце, – сказаў стары. – Але гэтае самае жахлівейшае. Не вытрымаў пан, памёр ад несупынных пакутаў.
Сказаўшы гэта, ён схіліўся перад абразом Божай Маці і ціха маліўся, а ўсе госці моўчкі глядзелі на яго.
Ужо вечар. Сонца схавалася за лесам. Гараська, закончыўшы малітву, глянуў у вакно: на небе свяцілася адна вячэрняя зорка. Ён нейкі час сачыў за ёю. Сляза пакацілася па Гараськавым твары. Нарэшце, павярнуўшыся да гасцей, сказаў:
– Хутка ляціць час у размовах з добрымі сябрамі. Так і ўсё жыццё наша мінаецца. Колісь у маладыя гады любіў я глядзець на гэтую вячэрнюю зорку, там шукаў у смутку надзеі і ўцехі.
Ён запаліў васковую свечку, паставіў яе ля труны і казаў далей:
– Збудаваў сабе дамок без дзвярэй і без вокан. Тут адпачну спакойна, сон мой не перапыніць ні смутак, ні трывога, ні клопаты. На Бога мая надзея.
Сказаўшы гэта, стары паставіў труну на падлогу і хацеў легчы ў яе.
– Што ты робіш! – закрычаў адзін з гасцей, хапаючы яго за руку. – Навошта, здаровы і моцны, лезеш у дамавіну? Прыйдзе пара, самі цябе туды пакладзём. А пакуль тое, жыві і радуйся сонейку!
– Але больш ты ўжо не вырасцеш, – сказаў мой бацька. – А цяпер, бачым, труна акурат па табе. Не нагадвай нам, што некалі цябе страцім. Давай пагамонім лепей пра тое, што было даўней.
– Хачу адпачыць пасля працы. Ужо ноч, зоркі свецяцца на небе, – сказаўшы гэта, Гараська лёг у труну.
Стоячы вакол, глядзім на яго: твар смяртэльна збялеў, і вочы закрыліся.
– Досыць, досыць гэтае пробы. Падымайся, – сказаў мой бацька, беручы яго за руку.
– Уставай, уставай, Гараська! – крычалі госці.
Хацелі падняць яго з труны, але як убачылі, што ён ужо нежывы, пабялелі ўсе і доўга стаялі вакол у здранцвенні.
– Дзіўны стары, – сказаў Завальня, – ведаў, што жыве апошнія гадзіны і, развітваючыся з гэтым светам, запрасіў да сябе ў гасціну знаёмых, каб у іх на вачах пайсці ў свой вечны дом. Пэўна, ён усё жыццё памятаў пра смерць, за гэта ў старасці літасцівы Бог і абвясціў яму часіну свайго суда і міласэрнасці. А вось той чорны госць, што не даваў спакою пану, ужо трэці раз з’явіўся на сцэне ў нашых гісторыях. Не спіць злы дух, усюды шкодзіць людзям і заўсёды сябруе з тымі, хто забывае пра бліжніх сваіх. То кара Божая.
Паслухаем жа цяпер, што твой таварыш скажа.
АПАВЯДАННЕ ТРЫНАЦЦАТАЕ.
ЧАРАЎНІК АД ПРЫРОДЫ І КОТ ВАРГІН
– Бывалі цуды даўней, – сказаў другі падарожны, – чуў і я ад старых пра незвычайных людзей. Апавяданні пра аднаго з іх наймацней захаваліся ў маёй памяці.
Жыў у нашым краі просты селянін Тамаш. Пра яго казалі, быццам нарадзіўся, маючы ўсе зубы, а калі вырас, не вучачыся чараваць, ведаў усе сакрэты чараўнікоў, нячысцік ад яго не мог схавацца: у кожнай перамене, у любым абліччы – ён заўсёды яго бачыў і пазнаваў. Да ўсіх людзей ён меў прыязнасць, ведаў нейкія сакрэтныя словы, якімі перамагаў злога духа, дапамагаючы пакутным і нешчаслівым людзям. Змучаныя цяжкай хваробаю паны, калі вучоныя дактары і дарагія лекі не давалі ім палёгкі, пасылалі па Тамаша, і той нейкім таемным словам хутка вяртаў ім здароўе і спакой. Раскажу пра некалькі такіх выпадкаў.
Аднаго разу пан Н. вярнуўся з горада і прывёз дадому ката. Дзе і як яго набыў – я не чуў, толькі ведаю, што кот той быў незвычайны. Калі пан занёс яго ў пакой і пасадзіў на падлогу, усе сямейнікі абступілі госця і здзіўлена глядзелі, як той паважна пахаджваў па хаце, падыходзіў, варкочучы, да кожнага і з усімі быў такі ласкавы, быццам гадаваўся ў гэтым доме.
Пан Н. сказаў жонцы:
– Глянь, Антося, які цудоўны кот, вялікі, поўсць блішчастая, увесь чорны, як вугаль, вочы гараць. Ды гэта сапраўдны кашэчы кароль Варгін 170 170 На Беларусi можна пачуць гiсторыю, у якой кашэчы кароль завецца Варгiн, пеўневы – Будзiмiр, мышыны – Паднор.
. Ледзьве здабыў гэтую найвялікшую рэдкасць.
Кот ускочыў на стол. Пані пагладзіла яго рукою, ён прымружыў вочы, выгнуў дугою чорную спінку і, муркаючы, пахаджваў па стале. Пані ўзяла яго на рукі: пекны, ласкавы кот быў ёй да душы.
Кот гэты атрымаў усялякія выгоды: піў смачнае малако, спаў на мяккай пасцелі, на кліч “Варгін!” бег да пані, бавіў яе, і ўсе яго любілі.
Прайшоў месяц, прайшоў другі. Кот быў фаварытам цэлага дому і жыў як сапраўдны кашэчы кароль. Але праз некалькі месяцаў усе пачалі заўважаць нейкую перамену ў пані: у яе з’явіліся дзіўныя капрызы, ніхто не мог адгадаць, чаго яна хоча; нудная, неспакойная, сварлівая, карала без віны пакаёвак і лёкаяў, лаяла суседак, крычала на мужа; ва ўсім маёнтку адзін кот быў добры і шчаслівы.
Читать дальше