Владимир Шитик - Апошняя арбіта

Гушча прабіраўся праз нагрувашчванні на пагорак і дзівіўся з сябе. Сустрэча з іншым розумам стала явай. А ён, зямлянін, замест таго каб скакаць, крычаць, вар'яцець ад радасці і захаплення, дзелавіта выбірае, на які камень ступіць, а які абмінуць, каб не паслізнуцца, не ўпасці, і няма ў яго галаве ніякай узнёслай думкі...

Падысці блізка да чашы не ўдалося, хаця Павел двойчы абышоў яе. Чаша была абкружана нябачнай сцяной ці, можа, сілавым бар’ерам. Павел разгледзеў толькі вузкі сектар светлага матавага дна, і тады ён прыцягнуў некалькі абломкаў скалы, склаў іх пірамідкай. Залезшы на яе, убачыў нешырокую круглую адтуліну пасярэдзіне чашы. Мяркуючы па тым, што больш нічога там не было, сама крыніца, сховішча энергіі, знаходзілася, відаць, недзе ў глыбіні. Тут прамяні, напэўна, толькі факусіраваліся ў тонкі накіраваны пучок.

— Павел Канстанцінавіч, не ўздумайце лезці ў сховішча,— папярэдзіў Бурмакоў, якому Гушча паказваў усё, што бачыў сам.— Я пагляджу сваю крыніцу, і потым разам падумаем, як быць.

Гушча паслухаўся, хаця вельмі карцела пашукаць у падземным лабірынце. Ён быў ужо каля ўсюдыхода, як у тым баку, дзе знаходзілася крыніца Бурмакова, раптам пасвятлела, і над гарызонтам успыхнуў вогненны шар — светлы, яркі, падобны на маленькае сонца. Ён павісеў секунду-другую і рассыпаўся мірыядамі іскрынак. А ў Паўлавым шлемафоне вішчала, страляла, шыпела яшчэ добрых дзесяць хвілін.

Павел стаяў разгублены, не разумеючы, што адбылося. Калі ўсё сціхла, яму пачуўся ціхі стогн.

— Сцяпан Васільевіч! Сцяпан Васільевіч! — устрывожана загукаў Павел, спрабуючы звязацца з капітанам.

Азваўся Віця:

— Павел Канстанцінавіч, чую пазыўныя ўсюдыхода. Але Сцяпан Васільевіч маўчыць.

— Давай каардынаты! — патрабаваў Гушча і пусціў свой усюдыход на самую вялікую хуткасць.

Машына Бурмакова, свецячыся габарытнымі агнямі, ляжала на баку непадалёк ад глыбокай варонкі. Павел з горыччу падумаў, што капітан, папярэдзіўшы аб небяспецы яго, сам не асцярогся. Хаця, уласна кажучы, і асцерагацца не было чаго. Адкуль ім было ведаць, што крыніца месціцца на адкрытай раўніне, яна ж была ў гарах і нават, здаецца, у паселішчы. Павел выскачыў на хаду, падбег да ўсюдыхода капітана, зірнуў у кабіну. Бурмакоў сядзеў, наваліўшыся грудзьмі на штурвал, звесіўшы рукі і галаву. Выцягнуць яго адтуль было немагчыма: машына ляжала на дзверцах. Павел падагнаў свой усюдыход і з яго дапамогай паставіў машыну Бурмакова вертыкальна. Але перш чым адкрыць дзверцы, ён праверыў у Віці, ці цэлы капітанаў скафандр — сігналы датчыкаў на касцюмах касманаўтаў пастаянна ішлі на карабельную ЭВМ. Герметычнасць не парушылася, і Гушча перанёс непрытомнага Бурмакова ў сваю кабіну. Потым узяў на буксір усюдыход капітана — рухавік чамусьці не працаваў — і рушыў да «Набата».

Аўтавадаіцель добра запомніў дарогу, і ўсюдыход без затрымак імчаўся дадому. А Павел не бачыў ні гэтых своеасаблівых чорна-шэрых пейзажаў, ні блізкага, з навіслымі над галавой зоркамі неба і ўсё стараўся зразумець, што адбылося. Больш-менш верагодным здавалася, што выбухнулі запасы рэчыва, якое сілкавала чашу-выпраменнік. Павел мог таксама дапусціць, што выбух здарыўся невыпадкова — усюдыход Бурмакова прабіў ахоўнае поле вакол крыніцы. Кантрольны запіс на караблі, атрыманы з усюдыхода Бурмакова, пацвярджаў слабы штуршок. Вядома, заўважыць вачамі поле было немагчыма, але тое, што яго не адчулі лакатары, здзіўляла Паўла. Відаць, капітан не звярнуў увагі на які-небудзь папераджальны сігнал, пасля яго, Паўлавай, інфармацыі ён спяшаўся.

Заставалася загадкай і што гэта было за поле, і якая энергія засвяцілася вогненным шарам. Прыборы не маглі вызначыць уласцівасці часцінак, захопленых на месцы выбуху,— яны хутка вызваліліся і з магнітных, і з гравітацыйных пастак і зніклі ў прасторы. Ва ўсякім разе, калі Гушча прымчаўся на месца здарэння, прадуктаў выбуху ўжо не было. Наўрад ці што скажа і Сцяпан Васільевіч, калі ачуняе. Дарэмна ён не ўзяў з сабой Вундэркінда, яго кібернетычны мозг, можа, што-небудзь і ўлавіў бы.

Гушча паведаміў Віцю пра падзеі, і калі пад’ехаў, юнак ужо чакаў яго каля пад’ёмнай шахты «Набата». Удвух яны перанеслі капітана на карабель, распранулі і паклалі ў медыцынскі адсек.

Стан Бурмакова быў нейкі дзіўны, незразумелы. Дэталёвае абследаванне не выявіла якіх-небудзь сур’ёзных пашкоджанняў або змяненняў у арганізме, але ён чамусьці заставаўся непрытомным. Быццам бы спаў глыбокім і запаволеным сном — дыханне, скарачэнні сардэчнай мышцы былі вельмі рэдкімі, слабымі, крывяны ціск панізіўся.