Владимир Шитик: Настаўнiк (на белорусском языке)

Уладзiмiр Мiкалаевiч Шыцiк

Настаўнiк

Пройдзе час, з зямных касмадромаў возьмуць старт вялiзныя зоркалёты i накiруюцца да далёкiх галактык.

Магчыма, гэта адбудзецца ўжо ў наступным стагоддзi, магчыма, значна пазней. Але наша мара не хоча чакаць, мы ўжо цяпер хочам ведаць, што напаткае бясстрашных астралётчыкаў у бясконцай прасторы. Аб iх прыгодах, лёсе i знаходках расказваецца ў гэтым зборнiку фантастычных апавяданняў.

Школа стаяла на высокiм пясчаным беразе вялiкага возера. А вакол шумеў прыгожы парк. Лiпы, клёны, ясенi былi акуратна падстрыжаны. Садоўнiк казаў, што менавiта ў гэтым i ёсць прыгажосць.

А я, калi глядзеў на пасыпаныя жоўтым пяском сцежкi i яркiя, як агонь, клумбы, успамiнаў карцiну, што вiсела ў школьным вестыбюлi. Прыгожая, яна ўсё ж нiколi нi ў кога не выклiкала жадання пабываць на той палянцы, што раптам адкрылася сярод лесу, цi акунуць руку ў серабрысты крынiчны ручаёк.

Карцiна ёсць карцiна, у ёй не хапае жыцця, а можа, проста руху. Так i з паркам. У сваёй падстрыжанай прыгажосцi ён страцiў галоўнае. Нам чамусьцi больш падабаўся востраў на возеры. Лес там захаваўся ў сваiм першабытным выглядзе. Кусты былi густыя, як зараснiкi ў джунглях. Непрыбраныя вываратнi нагадвалi ў паўзмроку сiлуэты нейкiх дагiстарычных жывёлiн.

Кожны клас меў на востраве свой улюбёны куток. Там збiралiся, гулялi, марылi, спрачалiся. Нашым месцам была абкружаная густым арэшнiкам палянка, пасярэдзiне якой расла серабрыстая таполя. Яна была вельмi старая, бо, нават пабраўшыся за рукi ўпяцёх, мы ледзь маглi абхапiць яе ствол. Метры за два ад зямлi ва ўсе бакi адыходзiлi тоўстыя галiны. Мы любiлi сядзець тут надвячоркам, схаваныя змрокам i гушчаром ад усяго свету.

Хлопцы з iншых класаў прыходзiлi на востраў са сваiмi настаўнiкамi. Мы ж амаль заўсёды адны. Не таму, што не любiлi свайго настаўнiка. Ён быў добры, ласкавы. Але часам ён не разумеў або не хацеў разумець нас. Мы, як i ўсе ў нашай школе, трызнiлi аб космасе. Выхавацелi астатнiх груп расказвалi дзецям пра падарожжы да планет i зорак, вазiлi iх на касмадромы, а адпраўляючыся на экскурсii ў Аўстралiю цi на Вогненную Зямлю, абавязкова заказвалi месцы на ракетаплане. Ад нашага ж настаўнiка мы чамусьцi нiколi не чулi нi слова пра самыя цiкавыя палёты. Нават калi ў час аднаго ўрока прыйшло паведамленне, што вяртаецца экспедыцыя з Тау Кiта, ён, як звычайна, не пракаменцiраваў навiну.

Уся Зямля радавалася, i толькi ён адзiн, здавалася, заставаўся абыякавым. Гэта нас здзiўляла i, што казаць, крыўдзiла. Бо мы паважалi i любiлi свайго настаўнiка. Ён быў уважлiвы да кожнага з нас, расказваў многа цiкавага. А ведаў ён столькi, колькi, як нам часам думалася, на Зямлi больш не можа ведаць нiхто. Але абыякавасць да космасу мы не маглi дараваць нiкому. I ў нас з'явiлася ад настаўнiка таямнiца...

Цi ведаў настаўнiк пра яе? Напэўна. Ён разумеў нас лепш за нас самiх. Мы часам забывалi, што яму ўжо недзе пад дзевяноста - такi ён быў выдумшчык i завадатар. Толькi быццам знарок не хацеў заўважаць нашы касмiчныя мары i планы. Калi нават на ўроках здаралася праходзiць тэмы, звязаныя з гiсторыяй асваення космасу, ён абавязкова кiдаў фразу:

- Штурм космасу - не рамантыка, сябры. Гэта цяжка нават дарослым.

- Навошта настаўнiк нас палохае? - больш за ўсiх абураўся Сашка Шарай.

Разважлiвы Мiшка Патупчык супакойваў яго:

- Каб зразумець космас, трэба пабываць у прасторы.

Мы згаджалiся з Мiшкам. Адкуль было нашаму настаўнiку ведаць, што такое палёт да зорак, калi ён зусiм зямны чалавек. Ну хто яшчэ ў наш час, акрамя нашага настаўнiка, мог узяць кiёк i пайсцi на цэлы дзень у стэп? Ён клiкаў i нас з сабой. Аднаго разу мы было пайшлi. I што ўбачылi? Бясконцае аднастайнае поле, на якiм каласiлася аксамiтная пшанiца, i жаваранкаў у небе. Што тут незвычайнага? Толькi наш настаўнiк захапляўся ўсiм гэтым. Ён спыняўся на якiм-небудзь пагорку, падставiўшы твар сонцу, i слухаў, як шапацела збажына, як аднекуль з сiняй безданi неба лiлася жаўруковая песня вясны i цяпла. Твар настаўнiка нiбы памаладзеў, i на вуснах блукала трапяткая даверлiвая ўсмешка. А мы сумавалi. I дадому вярнулiся стомленыя, маўклiвыя. Настаўнiк паглядзеў на нас з нейкiм жалем i, развiтваючыся, уздыхнуў.

Неўзабаве надышлi экзамены. Мова i фiзiка, лiтаратура i матэматыка... Настаўнiк быў увесь час з намi, дапамагаў нам, i мы зноў здзiўлялiся, як ён многа ведае.

А потым быў экзамен па гiсторыi. Каб зрабiць настаўнiку прыемнае, я вырашыў напiсаць пра старажытную Русь, пра гарачыя бойкi нашых продкаў са стэпавымi качэўнiкамi. Мне хацелася, каб настаўнiк убачыў любы свайму сэрцу шырокi стэп, поўны сонца i прасторы.