Владимир Шитик - Настаўнiк (на белорусском языке)

Сачыненне, вiдаць, спадабалася настаўнiку. Ён слухаў, заплюшчыўшы вочы, кiваў часам, нiбы ў знак згоды, галавой, а калi я скончыў чытаць, ён не стаў, як рабiў гэта часта, дапаўняць. Ён не пахвалiў мяне, не ў яго правiлах было хвалiць чалавека, якi выканаў свой абавязак. Ступень сваёй задаволенасцi ён выказваў толькi адзнакамi. Мне вышэйшы бал не паставiў. Чаму? Нешта, вiдаць, было не так. Але трэба прадумаць гэта спачатку самому, што было "не так".

Крыху расчараваны ацэнкай, я не адразу пачуў, аб чым расказвае Сашка. А прыслухаўшыся, абурыўся. Яшчэ загадзя мы дамовiлiся не закранаць у сваiх работах таго, што мае дачыненне да касмiчных палётаў. I раптам Сашка парушыў дагавор. Навошта гэты выклiк настаўнiку? Вiдаць, пра гэта падумалi i астатнiя хлопцы. Бо ў класе ўсталявалася незвычайная цiшыня. Я не адрываў позiрку ад настаўнiка, шукаў на яго твары крыўду, абурэнне цi што-небудзь такое яшчэ. I не знаходзiў. Ён i Сашку слухаў, як нядаўна мяне, - уважлiва, засяроджана.

Сашка быў разумны хлопец. Я слухаў i думаў, дзе ён назбiраў столькi звестак? Але самае галоўнае нас чакала, аказваецца, наперадзе. Сашкаў голас раптам зазвiнеў, як струна, якая вось-вось парвецца:

- У жыццi было нямала выпадкаў, калi космас пакараўся юным!

Гэта было прыгожа сказана. Але ў мяне асабiста не было ўпэўненасцi, што так здаралася на самай справе. Як нi кажыце, а ў космас адпраўляюць толькi дарослых. Бо трэба спачатку школу скончыць, i спецыяльнасць набыць, i падрыхтоўку прайсцi. Цi ж мала гадоў на гэта пойдзе? Канечне, i мне i Сашку не хочацца чакаць, пакуль мы вырасцем. Гэта ж калi яшчэ будзе!.. Аднак ёсць на свеце рэчы, якiя, на жаль, ад нас не залежаць. I я падумаў, што Сашка дарэмна зрабiў гэты свой выпад.

А Сашка падышоў да настаўнiкавага стала i нацiснуў кнопку. На вокны апусцiлiся чорныя шторы. У класе на секунду стала цёмна. Мы не паспелi нават крыкнуць Сашку, каб ён не дурэў, як засвяцiўся экран. На гэтым экране кожны вучань можа пiсаць, чарцiць схемы, застаючыся за сваёй партай.

Я падумаў, што Сашка вернецца зараз да сваёй парты i намалюе нейкую iлюстрацыю да даклада. Але я памылiўся. Сашка мiнуў сваю парту i падышоў да праекцыйнага апарата, нешта ўставiў туды, пакруцiў, i экран ажыў. Мы ўбачылi рубку касмiчнага карабля, цэнтральны пульт, над якiм схiлiўся пажылы сiвы чалавек, а побач з iм стаяў... хлопчык. Яму было крыху меней, чым нам, гадоў дзесяць або адзiнаццаць.

З нашых грудзей вырваўся дружны ўздых захаплення i, напэўна, зайздрасцi. Бо аб тым, што выпала гэтаму хлопчыку, мы не асмельвалiся нават марыць уголас, калi збiралiся каля сваёй таполi.

- Цiшэй вы! - крыкнуў Сашка. Ён назваў экспедыцыю, зорку, ля якой яна пабывала, год, калi вярнулася на Зямлю. Напэўна, гэта былi цiкавыя звесткi. Але для мяне iх у той час быццам не iснавала. Я не мог адарваць вачэй ад маленькага касманаўта. Я ўявiў сябе на яго месцы, i ў грудзях зрабiлася горача.

Праз iмгненне я адчуў, што нечага не разумею. У рубцы шмат прыбораў, на экранах свецяцца чужыя зоркi, у тэлескоп, напэўна, можна ўбачыць i планеты гэтых зорак. А хлопчык нiбы нiчога гэтага не заўважае. Ён пазiрае некуды ўбок, i ўся яго фiгура выказвае пакорлiвую цярплiвасць. Можа, ён хворы?

Тым часам Сашка скончыў сваё выступленне. Ён зноў падышоў да стала настаўнiка, нацiснуў кнопку. Шторы папаўзлi ўверх. У клас хлынула вясёлае сонечнае святло.

- Ты больш нiчога не дабавiш, Саша? - спакойна, як заўсёды, калi мы, на яго думку, сказалi не ўсё, што павiнны былi сказаць, спытаў настаўнiк.

- Было мала часу, каб дакапацца ў архiве да далейшых падзей. Але ўпэўнены, што хлопчык, калi вырас, стаў славутым касманаўтам, лепшым за iншых. У яго ж такая практыка!

Мы чакалi, што настаўнiк зараз паставiць адзнаку i выклiча наступнага. Мы памылiлiся.

Настаўнiк нечакана папрасiў:

- Уключы, Саша, праектар, - а сам зацямнiў клас.

На экране зноў з'явiлася рубка зоркалёта, штурман i хлопчык.

Нейкi час настаўнiк маўчаў. А калi загаварыў, у класе адразу стала цiха, аж да звону ў вушах.

- У той час, калi хлопчык пачаў помнiць сябе, - гаварыў настаўнiк, "Алтай" вяртаўся ў Сонечную сiстэму. Да дому заставалася шэсць незалежных гадоў. Для вас гэтыя словы "незалежныя гады" - нiбы музыка. Яны ж ужываюцца толькi ў прасторы, дзе вакол гараць незнаёмыя зоркi, iснуюць невядомыя планеты, дзе можна чакаць сустрэчы з чужымi цывiлiзацыямi. Усё гэта iснуе i для касманаўтаў. Але для iх акрамя гэтага яшчэ ёсць i час. Той самы, незалежны, у адной назве якога крыецца ўсё. Яго нельга нi паскорыць, нi замарудзiць. Ён такi, якi ёсць.