Владимир Шитик - Апошняя арбіта

А што тут адкрые Бурмакоў? Хутчэй за ўсё вернецца з Ганімеда ўзбуджаны, шчаслівы і з пуствімі рукамі. Галоўныя звесткі дадуць аўтаматы, якія маглі б без асаблівай рызыкі для чалавека пабываць там без яго, самастойна. Павел разумеў, што ў гэтых разважаннях ёсць многа такога, што Валя некалі называла, дакараючы, голым практыцызмам. Ён сапраўды любіў рабіць тое, што неўзабаве можна было, як кажуць, пакратаць, узважыць, памераць. I на Марсе выбраў Нікс Алімпіку, бо толькі там бачылася нейкая зачэпка. Неспадзявана бліскучы вынік умацаваў Паўлаву перакананасць у тым, што іх праца ў космасе павінна грунтавацца на непахіснай логіцы, на практычнай неабходнасці, а не на простай чалавечай цікаўнасці. На той, якая кіравала зараз Бурмаковым...

Тым часам Сцяпан Васільевіч наблізіўся да таросаў. Раптам ён запаволіў крокі, падаўся ўлева, управа і спыніўся, потым адышоў крыху назад.

— Быццам угінаецца,— недаўменна сказаў ён. Паклаў руку на кібера, які нагадваў вожыка з утуленай галавой: — Ты хто?

— Нумар чацвёрты.

— Вось што, нумар чацвёрты,— капітан чамусьці завагаўся, перш чым аддаць загад,— прайдзі да таросаў.

Робат паслухмяна пабег, слізгаючы на гладкай, бліскучай паверхні, што замерзлым азярцом абкружыла купкі таросаў. Робат сыпаў лічбамі, назвамі — яго датчыкі няспынна аналізавалі асяроддзе. Бурмакоў не надта ўслухоўваўся, усё гэта запісвала карабельная ЭВМ, яго непакоіла, ці дабярэцца «нумар чацвёрты» да таросаў.

Нішто не гаварыла пра небяспеку. Нават гэты аміячны ці яшчэ які лёд не ўгінаўся пад даволі цяжкім робатам. Бурмакоў супакоіўся і хацеў накіравацца следам, як раптам кібер адхіснуўся назад, упіраючыся нагамі, быццам наравісты конь, якога цягнуць за аброць. Ён перабіраў нагамі і нахіляўся, нахіляўся «носам» уніз, аж пакуль не стаў на «галаву», а тады пачаў правальвацца. Боўталіся заднія ногі, корпус апускаўся ўсё глыбей і глыбей, а датчыкі, нібы нічога не здарылася, працягвалі даваць справаздачу... Нарэшце шэрая рухомая маса самкнулася, і робат змоўк.

Разгублены Бурмакоў не верыў сваім вачам. Знямелі і Павел з Віцем. Трэба было вяртацца, а капітан не кранаўся з месца.

А праз хвіліну-другуго на тым пятачку, дзе толькі што разыгралася маленькая трагедыя, пачаў расці пухір, і нейкая нябачная сіла выштурхнула на паверхню няшчаснага кібера. Ён яшчэ жыў, дзейнічаў і ўсё спрабаваў вызваліць спутаныя празрыстай плёнкай жвавыя ногі, тузаўся, а яго антэны варушыліся, пасылаючы незразумелыя ўжо сігналы.

Плёнка ўвачавідкі таўсцела, мацнела. Робат цішэў, супакойваўся, спавіты ў белым кокане, ператвараючыся ў... вялікі, правільнай формы, крышталь-паралелепіпед.

— Вось і ўсё,— засмучона ўздыхнуў Бурмакоў.— Вось і мы пакінулі ў прасторы помнік...

IV

Пасля Ганімеда палёт праходзіў больш нармальна.

Касманаўты штодня збіраліся разам. Перажытыя цяжкасці яшчэ больш іх зблізілі, надалі дружбе гарачыню, сардэчнасць, нібы параднілі.

Сабраўшыся, касманаўты маглі працаваць, думаць, маўчаць — кожны аб сваім. Але гэта нікога не здзіўляла, не абражала. Важна, што побач быў таварыш.

У той вечар яны ў кают-кампаніі глядзелі перадачу з Зямлі. Гэта былі іх самыя любімыя хвіліны. Давала сябе знаць непазбежная туга па радзіме. I зараз, ідучы наперад, яны ўжо думалі пра будучае вяртанне, пра сустрэчу з роднымі.

Перадачы прыходзілі з затрымкамі — «Набат» аддаліўся ад роднай планеты на мільярды кіламетраў, двухбаковыя перагаворы рабіліся амаль немагчымымі, але кожная вестачка з дому прыносіла касманаўтам найвялікшую радасць — было то прывітанне ад блізкіх, апошнія паведамленні або звычайная тэатральная пастаноўка. I сённяшні канцэрт народнага хору яны глядзелі з задавальненнем.

Павел бываў у тэатры, з якога вялася трансляцыя. Слухаючы песні, ён успамінаў сібірскі горад, сустрэчы з калегамі ў навуковым гарадку. Напэўна, і ў яго сяброў зараз былі падобныя думкі, бо Віця раптам адвярнуўся ад экрана і ўздыхнуў.

— Ты што, Вікто́р? — устрывожыўся Бурмакоў.

— Як там, на Зямлі?

Сцяпан Васільевіч прыцішыў гук у тэлевізары, потым падключыў суседні экран да тэлескопа. Маленькая блакітная зорачка — Зямля — на неабсяжным небе выглядала ўжо адной з многіх.

— Пабыць бы хвілінку...— летуценна прамовіў Віця.

Яму нічога не адказалі. Аднак па тварах таварышаў юнак зразумеў, што ў іх гэтыя словы выклікалі толькі сум. Каб загладзіць сваю прамашку, ён папрасіў:

— Сцяпан Васільевіч, пакажыце Плутон.