Jacek Komuda - Bohun

Sobieski pochylił się nisko ku końskiemu karkowi. Tuż obok świszczała i wyła śmierć. Walili się z siodeł skrzydlaci rycerze, kwiczały ranne i zabijane konie. Gdy podniósł głowę, nie dostrzegł wokół siebie nikogo. Pędziły obok niego same wierzchowce bez jeźdźców. Jak okiem sięgnąć, dostrzegał puste terlice, kulbaki i łęki, zakrwawione rumaki, podjezdki i dzianety.

Sobieski nie był sam. Tuż obok cwałował na argamaku Dantez.

– Uciekaj wasza miłość! – krzyknął. – Orda!

Sobieski obejrzał się. Od strony kozackiego obozu pędziła już za nimi ćma tatarska.

– Wasza miłość! – krzyknął Francuz. – Ja ich zatrzymam! Ty uchodź!

– Stój! – krzyknął Sobieski. – Stój, Dantez...

Francuz wstrzymał konia. Argamak zarżał, rzucił łbem, ale posłusznie zawrócił. Dantez porwał za rapier, a potem skoczył ku nadciągającym Tatarom.

– Vive la Fra... – zdążył tylko krzyknąć.

Wpadł między ordyńców, zniknął, przepadł wśród Tatarów.

Sobieski pędził przed siebie jak na skrzydłach. Szybko odpiął i cisnął precz karmazynową delię, zrzucił kołpak, aby odciążyć wierzchowca.

– Leć Złotogrzywy... Leć ku wolności – wyszeptał do ucha konia.

A potem kula wystrzelona z falkonetu wpadła prawie pod nogi rumaka. Złotogrzywy skoczył w bok. Sobieski wyleciał z kulbaki, padł na ziemię... Złotogrzywy pędził dalej razem z resztą koni. Chwila jeszcze i zbocze jaru rozstąpiło się. Wierzchowce wpadły na wzgórze, przebyły dąbrowę, a potem roztoczył się przed nimi szeroki step zalany blaskiem słońca. Husarskie konie, bojowe rumaki wykarmione na usłanych kwieciem łąkach Wielkiej i Małej Polski, mierzyny i podjezdki z mazowieckich zaścianków, anatolijczyki i dzianety z magnackich stadnin Rusi Czerwonej i Podola, pędziły przez step ze Złotogrzywym na czele. Koń Sobieskiego wyciągnął przed siebie łeb i gnał w cwale poprzez trawy i bodiaki. W biegu rozluźnił mu się popręg i napierśnik, zsunęła się i spadła terlica z czaprakiem, pękł nachrapnik, rozpięło się podgardle tręzli, munsztuk wysunął się z pyska, uwalniając konia od pańskiej ręki. Złotogrzywy wydostał się z pola bitwy, z rzezi i ognia. I biegł, jak wolny duch Polski, dopóki nie roztopił się w oparach i mgłach, póki nie rozwiał się w blaskach zarania...

* * *

Bohdan Zenobi Chmielnicki, hetman wojska zaporoskiego zmrużył skośnawe, przekrwione oczy. Uśmiech wykrzywił jego wąskie wargi.

– Ot, i zwycięstwo przy tobie, Jurku – rzekł do Bohuna. – Zacnieś z Lachami się sprawił. Możesz być pewien nagrody.

Bohun nic nie odpowiedział. Bez słowa cisnął hetmanowi pod nogi szczerozłotą buławę Kalinowskiego. Z tyłu Zaporożcy rzucali na stos chorągwie koronne. Chmielnicki pokiwał głową. Wyjątkowo dziś był trzeźwy. Widać Wyhowski nie pozwolił mu pić od rana.

– Co mam uczynić z jeńcami? – zapytał pułkownik kalnicki.

– I widzisz ty, Jurku – rzekł Chmielnicki cicho. – Na co to było Lachów słuchać, a układać się z nimi? Wżdy wszyscy oni zdradnyki. Pytasz, co z jeńcami uczynić? To ja ci rzeknę: martwy pies nie kąsa. Wyrezaj wszystkich. Nam oni na nic!

– Co ci da wymordowanie Lachów?

– Jak ich wyreżem, odejdą wam z Wyhowskim amory k’ Rzeczypospolitej. Bo nigdy już ona tego nie wybaczy. Nigdy już ty, ani żaden zaporoski hetman nie pomyśli, że można by Ukrainę na powrót z Koroną związać. Bo i ja sam czasem miewam takowe myśli, coby jednak wrócić, pokłonić się królowi, jakem pod Zborowem uczynił. I nie wiem wtedy ja, czy łbem o ścianę walić, czy niewolnika kazać ścinać, czy z rozpaczy się zapić. A tak, kiedy z jeńcami skończysz, nie będziemy się miotać jakoby w apopleksyjej między Rzecząpospolitą a swobodą naszą, albo obcym władcą. Ot i koniec, nie będzie więcej pokoju z Lachami. Tego jednego jestem pewien. Tak więc wszystkim im gardła ureżesz!

– Ja tego nie uczynię.

– Nie uczynisz? No widzisz, a oni bandurzystę twojego Tarasa Weresaja na pal nawlekli! Takie to i Lachy. Ty do nich szczerze, a oni kamień za pazuchą.

– Jak to?! – zakrzyknął Bohun. Kolana ugięły się pod nim, a przez poznaczoną bliznami twarz przebiegł skurcz. – Toż ja go prawie usynowił!

– A Lachy go ubili – rzekł Chmielnicki, uśmiechając się złośliwie. – Będzieszli żałował psom lackiej posoki?

Siedzący w kącie namiotu grubawy Nuradyn Sołtan przerwał żucie daktyli i wypluł je na rękę jednemu z niewolników.

– Allach Akbar! – rzucił wściekle. – Czy ja dobrze słyszał? Czy ty, przeklęty, wiarołomny giaurze chcesz dotykać mego jasyru?!

– Zapłacę za każdą głowę. – Chmielnicki nagle zrobił się uczciwy. – Sto tysięcy dukatów za wszystkich Lachów.

– Ja tego nie zrobię – sapnął Nuradyn. – Nie będziemy rzezać bezbronnych.

– Zapłacę nohajcom – mruknął kozacki hetman. – Dam jeszcze dziesięć tysięcy.

– Gotowizną! Zaraz!

– Tylko beczki odbiją.

– A ja – rzekł Bohun – chcę żywcem jednego jeńca. Zapłacę. Zapłacę dobrze.

– Za kogo?

– Za starostę krasnostawskiego, Marka Sobieskiego.

– Jak go poznać?

– Ma na ręku srebrny sygnet z Janiną. To jest z herbem wyobrażającym pole w polu.

– Dobrze, Jurku – rzekł Chmielnicki. – Za wiktorię nagroda ci się słusznie należy. Jedź tedy do nohajców i przekaż im, że czas z Lachami kończyć.

* * *

Wiedli ich przez stepy cały dzień. Ordyńcy popędzali jeńców razami nahajów, dobijali rannych i padających z wycieńczenia. Armia Chmielnickiego szła na Jampol, starym szlakiem biegnącym od Czehrynia do Jass. Daleko z tyłu pozostało wśród mgieł i nadrzecznych łęgów zakrwawione, usłane trupami pole batowskie, na którym panowały teraz wilki i kruki. I bardziej dzicy niż zwierzęta chłopi – rezuny znad Bohu, którzy przekradali się chyłkiem, aby rabować trupy. Tam pod ich łyczakami leżała potęga Rzeczypospolitej; w prochu i pyle poniewierały się husarskie skrzydła i chorągwie, szlacheckie sygnety i pierścienie, buńczuki i szable... Przyjemski, Sobieski, Korycki i Grodzicki szli w tłumie towarzyszy, pocztowych, ciur i żołnierzy z regimentów cudzoziemskiego autoramentu. Poranieni, pokryci zakrzepłą krwią, gnali bez tchu i chwili wytchnienia.

– Aby tylko orda jasyr podzieliła, a już dobrze będzie – jęknął Korycki. – Ja znam Achmeta, Tatara budziackiego, bo to mój pobratymca. On nas uratuje!

– Ciszej – mruknął Cyklop Grodzicki. – Zaraz jasyr podzielą, bo nowe Tatary jadą!

Kozacy i nohajcy zwolnili, pozwolili zatrzymać się strudzonym jeńcom. Do strażników podjeżdżały coraz to nowe grupy ordyńców. Sobieski przypatrywał się, jak rozmawiali, krzycząc i wygrażając. A potem nowo przybyli ruszyli w stronę jeńców.

Czterech Tatarów podjechało bliżej – ich przywódca w szyszaku turbanowym, kolczudze i kożuchu utkwił czarne, skośne oczy w Grodzickim.

– Allach! – zawołał, klepiąc się po tłustym kałdunie. – Mirza Grodzicki! Już on nasz!

Na jego znak ordyńcy skoczyli do przodu, chwycili i wywlekli Cyklopa spomiędzy wynędzniałych więźniów. Szybko poderwali go, wsadzili na konia. Któryś narzucił na grzbiet szlachcica stary, wytarty kożuch, inny zerwał mu z głowy kołpak i nałożył futrzaną, tatarską czapkę. Chwila jeszcze – zanim ktokolwiek zdołał się opamiętać, ordyńcy odjechali galopem od jeńców.

– Co to, do kroćset, ma znaczyć? – zapytał Przyjemski. Nie doczekał się odpowiedzi. Nohajcy popędzili kolumnę do dalszego marszu. Co chwila jednak do jeńców przypadały grupki Tatarów, chwytali po dwóch, po trzech żołnierzy – wybierając zwykle co znaczniejszych ubiorem. Wszystkich wsadzali na konie i... ubierali po tatarsku.