Jacek Komuda - Bohun

* * *

– Z kim ty trzymasz? Z nami czy z Polakami?! Dantez milczał. Drżącą ręką podniósł do ust puchar z winem. Eugenia prychnęła ze złości, uderzyła go w dłoń, wytrącając naczynie. Dantez chwycił ją za rękę i przytrzymał.

– Gdybym wiedział, kim wy jesteście. Gdybym znał oblicze pana Śmierci... Bądź pewna, że wówczas byłbym o wiele wierniejszym sługą.

– A ja zapewniam cię, że lepiej dla twej szyi, że nie widziałeś jego twarzy.

– Kim on jest, Eugenio?! Dlaczego powierzył mi tak straszne brzemię? Po cóż chce dokonać tak potwornej zbrodni?!

– Zapewniam cię, panie Dantez, że jego brzemię nie jest lżejsze od twego. Jak myślisz, co zrobi, gdy dowie się, że nadużyłeś pokładanego w tobie zaufania? Sobieski żyje. A miał zginąć. Lada chwila wybuchnie konfederacja. Lada chwila wszystkie nasze plany obrócą się wniwecz. Czy możesz mi rzec, dlaczego pomogłeś mu wydostać się z taboru?!

Dantez milczał.

– Ile ci zapłacili za zdradę, mości kawalerze? Pięć tysięcy? Dziesięć? Co dali ci Sobieski i Przyjemski, że nagle zacząłeś ich wspierać?!

– Dali mi samego siebie – wykrztusił Dantez. – Polacy pokazali mi... takiego mnie, jakim niegdyś byłem. Nie obawiaj się, nie zdradziłem. To była jeno krótka chwila sentymentu.

– Sentymentu?! Ty oszalałeś, Dantez! Co mam napisać do Śmierci? Że już nie stoisz po naszej stronie?!

– Sobieski nie zaszkodzi naszym planom. Konfederacja jeszcze nie została zawiązana...

Roześmiała się zjadliwie, a potem spojrzała mu prosto w oczy.

– Sobieski i Przyjemski nawiązali rokowania z Kozakami. Jeszcze dzień, dwa, a podpiszą nową ugodę, nie oglądając się na króla, hetmana i szlachtę. A potem ruszą na Warszawę. Jeśli to się stanie, wszystkie nasze starania niewarte będą funta kłaków.

– Ugodę? Z Kozakami? Jak to?! – zakrzyknął Dantez. – Jak to możliwe?

– Wyprowadzili nas w pole, panie bracie. Co teraz? Co mamy robić?

Dantez spuścił wzrok. To było... nie do uwierzenia.

– Skąd wiesz o tym wszystkim?

– Przespałam się ze sługą Przyjemskiego. Miał długi język. Jak wszyscy mężczyźni.

Dantez ukrył twarz w dłoniach.

– To... to niemożliwe. Szlachcice polscy... Z rezunami? To nie mogło się stać!

– Lepiej myśl, co wypada nam uczynić!

– Nie możemy do tego dopuścić. Czy wiesz, gdzie toczą się rokowania?

– W Taraszczy, w starej cerkwi.

– A więc, Eugenio, musimy działać. Weź trzydziestu rajtarów, odnajdź pana Baranowskiego i powiedz mu o wszystkim.

– A co potem?

– Potem? Odnajdźcie kozackich wysłanników. I poślijcie ich na samo dno piekła!

Pokiwała głową.

– Nie nazywam się Eugenia – wyszeptała.

– A więc jak? – porwał ją w ramiona i złożył na wargach kobiety długi, namiętny pocałunek.

– Jestem Justyna Godebska.

– Nie jesteś Francuzką? Myślałem, że należysz do fraucymeru królowej?

– Może. A teraz bywaj, luby...

– Eugenio... to... Justyno... Ty... wrócisz?

– Nie pojedziesz ze mną?

– Jeśli wybuchnie bunt, będę jedynym stronnikiem Kalinowskiego. Nie mogę się stąd ruszyć.

– A więc bywaj.

– Wrócisz do mnie?

– Może.

* * *

Ledwie słońce rozjaśniło tumany mgieł wiszących nad Bohem, ledwie z oparów wyjrzały wzgórza i lasy, przed bramą obozu zaczerniały ludzkie i końskie sylwetki.

Wracali pokonani. Ranni na pokrwawionych, pokrytych pianą koniach wlokących się wolno, utykających, prowadzonych za uzdy przez towarzyszy i pocztowych. Nadciągali żołnierze pokryci błotem i krwią z ran, w porwanych żupicach i rajtrokach, w powyginanych zbrojach, pociętych kolczugach.

– Chmielnicki idzie! – krzyknął do dragonów przy obozowej bramie Stanisław Górski, porucznik chorągwi pancernej, trzymający się za rozrąbany łeb, przewiązany zakrwawionymi szarpiami. – Orda! Pobili nas! Budźcie hetmana!

Zagrano larum i obóz napełnił się szczękiem broni, końskim rżeniem, łoskotem, gwarem i okrzykami. Od ust do ust, od namiotu do namiotu, od wozu do wozu, szło jedno, wstrząsające słowo:

– Kozacy!

Pospiesznie narzuciwszy wams i rajtrok, Przyjemski skoczył na koniu ku bramie obozowej. Wkrótce pojawił się Sobieski, dojechał Odrzywolski, Korycki, Niezabitowski i cała reszta starszyzny. Za nimi wypadali z obozu towarzysze i pocztowi spod chorągwi i wkrótce cały tłum żołnierzy zgromadził się na błoniach przed nim.

– Co się dzieje?! – wykrzyknął Przyjemski. – Gdzie Chmielnicki? Gdzie Tatarzy?!

– Osaczyli nas! – jęknął Górski. Na jego bandażu pojawiły się nowe plamy krwi. – Orda Karaczy-beja przeszła Boh pod Czetwertynówką!

– Jakże to? Przecież pod Ładyżynem przeprawa zdobyta! Bohun pobit. Cofnął się? Nie może to być!

– Fortel to był! Figiel Bohunowy! Kiedyśmy Kozaków zabawiali, reszta kosza razem z ordą przeszli brody pod Czetwertynówką i Soroką! Gorze nam!

Podnieśli głowy, słysząc łoskot kopyt ciężkich, rajtarskich fryzów, szum końskiej kity na szczycie buńczuka i łopot chorągwi koronnej. To nadciągał Kalinowski w otoczeniu rajtarów z regimentu Bogusława Radziwiłła.

– Mości panie hetmanie – rzekł Przyjemski. – Kozacy przeprawili się przez Boh powyżej obozu!

Kalinowski zbladł. Osadził konia tuż przy rannym Górskim, podtrzymywanym przez zakrwawionych towarzyszy i trącił go buławą w ramię.

– Pójdziesz pod sąd, panie poruczniku, za sianie zamętu! Za podżeganie do buntu! – wycedził przez zęby. – Wracać do chorągwi! Gotujemy się do boju!

– Nie utrzymamy się w obozie – odezwał się Przyjemski. – Mamy za mało wojska, aby obsadzić wały. Umknij z jazdą, mości panie hetmanie! Zachowaj dla Rzeczypospolitej rycerstwo koronne. Ja zostanę w redutach z piechotą i wezmę na siebie impet nieprzyjacielski. W tym czasie zdążysz zebrać resztę chorągwi i przyjść mi z odsieczą.

Pomruk rozszedł się między starszyzną.

– Jego mość pan generał ma rację – rzekł sędziwy Jan Odrzywolski. – Obrona w obozie to klęska. Uchodząc, ocalimy husarię i chorągwie pancerne. A gdy nadejdą posiłki i wojska z Kamieńca, wrócimy popróbować szczęścia z Chmielnickim!

Kalinowski popatrzył na oficerów. Przesuwał wzrok od jednego spalonego słońcem, poznaczonego bliznami oblicza do drugiego. Wyczytał w nich klęskę.

– Zostajemy w obozie i przyjmujemy bitwę! Do chorągwi! – warknął Kalinowski.

Nikt się nie poruszył.

– Danteeeeez! – krzyknął hetman. – Danteeeeez!

– Nie masz go przy nas, miłościwy panie!

– Sprowadzić go! – wykrzyknął Kalinowski. – Natychmiast!

* * *

Kim był pan Śmierć? Jakie oblicze skrywał człowiek, w imię którego Dantez posłać miał na śmierć tysiące ludzi? Dlaczego chciał doprowadzić do tak strasznej nemezis?

Francuz pił w swoim namiocie otoczony strażami. Sam dolewał sobie wina i ciągle myślał nad swym niewesołym losem. Zastanawiał się, czy Śmierć był magnatem, jednym z ukrainnych królewiąt, czy też dworaków z otoczenia Jana Kazimierza? Jeśli pod maską krył się polityczny statysta, to Dantez mógłby od biedy założyć, że był którymś z senatorów Rzeczypospolitej. Chociaż miał wątpliwości. Do diabła, który kasztelan czy wojewoda poważyłby się na taki czyn? Janusz Radziwiłł, hetman polny litewski, który zerwał ostatni sejm? A może jego krewny, krajczy litewski Bogusław, którego regimentem dowodził Dantez? Czyżby któryś z Lanckorońskich? Ba, być może nawet sam podkanclerzy Radziejowski, skazany w styczniu na wieczystą banicję za zajazd na pałac Kazanowskich, dokonany w obecności króla. Gdyby żył stary kanclerz Ossoliński, Francuz podejrzewałby jego. Jednak Ossoliński dawno już oddał ducha Bogu, podobnie jak jego zaprzysięgły wróg, Jeremi Wiśniowiecki.