Isaac Asimov: De Blote Zon

Zelfs Gladia die in de loop van de vergadering vrijwel geen spier vertrokken had staarde Baley verbaasd aan. Baley zei: ‘De dode man en de bewusteloze vrouw waren niet de enige individuen ter plaatse. Er was ook een gedesorganiseerde robot.’

‘En?’ zei Leebig kwaad.

‘Is het dan niet duidelijk dat, wat er na eliminatie van het onmogelijke overblijft, de waarheid is, hoe onwaarschijnlijk ook. De robot op de plaats van de misdaad was het moordwapen, een moordwapen dat u door uw opvoeding geen van allen kon herkennen.’

Iedereen begon tegelijk te praten; iedereen, op Gladia na, die alleen maar voor zich uit staarde.

Baley hief een arm op. ‘Stop. Rustig! Laat mij het uitleggen!’

En hij vertelde het verhaal van de aanslag op Gruers leven nog eens en de methode die daarbij gebruikt zou kunnen zijn. Deze keer voegde hij daar de aanslag op zijn eigen leven bij de kinderboerderij aan toe.

Ongeduldig zei Leebig: ‘Ik neem aan dat ze dat klaar speelden door de ene robot de pijl te laten vergiftigen zonder dat hij wist dat het vergif was en de andere robot de giftige pijl aan de jongen te laten geven en hem te laten zeggen dat je een Aardebewoner was, zonder te weten dat de pijl vergiftigd was.’

‘Zoiets. Beide robots moeten volledig geinstrueerd zijn geweest.’

‘Heel vergezocht,’ zei Leebig.

Quemot was bleek en zag eruit alsof hij ieder moment ziek zou kunnen worden. ‘Geen Solarier zou een robot kunnen gebruiken om een mens iets aan te doen.’

‘Misschien niet,’ zei Baley met een schouderophalen, ‘maar waar het om gaat is dat er met robots zo gemanipuleerd kan worden. Vraag het dr. Leebig. Hij is de roboticus.’ Leebig zei: ‘Het is niet van toepassing op de moord van dr. Delmarre. Dat heb ik u gisteren al verteld. Hoe kan iemand ooit een robot een mens de schedel in laten slaan?’

‘Moet ik dat nu uitleggen?’

‘Doe dat als u kunt.’

Baley zei: ‘Het was een nieuw soort robot die door dr. Delmarre werd getest. Dat dat iets te betekenen kon hebben was me tot gisteravond ontgaan; toen had ik de gelegenheid om tegen een robot, die ik mij een handje wilde laten helpen bij het opstaan uit een stoel, te zeggen: ‘Geef me je hand!’ De robot keek, in verwarring gebracht, naar zijn eigen hand alsof hij dacht dat er van hem verwacht werd dat hij die los zou maken en aan mij zou geven. Ik moest mijn order wat minder idiomatisch herhalen. Maar het deed me denken aan iets dat dr. Leebig mij eerder die dag had verteld. Er werd geexperimenteerd met robots met verwisselbare ledematen. Onderstel nu eens dat die robot die door dr. Delmarre getest werd er zo een was, in staat om een aantal verwisselbare ledematen van verschillende vorm voor verschillende soorten van gespecialiseerde taken te gebruiken. Stel nu dat de moordenaar dit wist en plotseling tegen de robot zei: ‘Geef me je arm.’ De robot zou zijn arm los maken en die aan hem geven. De losse arm zou een prachtig wapen vormen. Als dr. Delmarre dood was kon hij vlug weer aangezet worden.’

Verbijstering en afschuw deden afkeurende geluiden opstijgen terwijl hij praatte. Zijn laatste zin moest hij schreeuwen en nog werd hij bijna overstemd.

Attlebish, rood aangelopen, stond op en deed een stap naar voren.

‘Zelfs als het zo is als u zegt, dan nog is mevrouw Delmarre de moordenares. Zij was daar, zij maakte ruzie met hem, zij zou haar man met die robot hebben zien werken, en zou van die verwisselbare ledematen afweten — waar ik tussen twee haakjes niets van geloof. Wat u ook doet, Aardebewoner, alles wijst op haar.’ Gladia begon zacht te huilen.

Baley keek niet naar haar. Hij zei: ‘Integendeel, het is heel eenvoudig om aan te tonen dat, wie de moord ook gepleegd mag hebben, mevrouw Delmarre dat in elk geval niet heeft gedaan.’

Jothan Leebig vouwde plotseling zijn armen en er verscheen een trek van minachting op zijn gezicht. Baley zag dat en zei: ‘U zult me daarbij helpen, dr. Leebig. Als roboticus weet u dat het een enorme vaardigheid vereist om robots tot handelingen als indirecte moord aan te zetten. Gisteren probeerde ik iemand huisarrest op te leggen. Ik gaf drie robots gedetailleerde instructies om die persoon veilig in huis te houden. Het was iets eenvoudigs, maar ik ben niet handig met robots. Mijn instructie was niet helemaal sluitend en de gevangene ontsnapte.’

‘Wie was de gevangene?’ vroeg Attlebish. ‘Doet er niet toe,’ zei Baley ongeduldig. ‘Wat er wel toe doet is het feit dat amateurs niet goed met robots om kunnen gaan. En sommige Solariers zijn voor hun doen amateurs. Wat weet Gladia Delmarre bijvoorbeeld van robotiek?……Nou, dr. Leebig?’

‘Wat?’ De roboticus staarde hem aan.

‘U probeerde mevrouw Delmarre robotiek te leren. Wat was zij voor een leerling? Heeft zij iets geleerd?’ Leebig keek onbehaaglijk. ‘Zij heeft niet…’ en aarzelde toen. ‘Zij was immers een hopeloos geval? Of zou u daar liever geen antwoord op geven?’

Kortaf zei Leebig: ‘Misschien deed ze wel alsof zij er niets van begreep.’

‘Bent u als roboticus bereid om te beweren dat u denkt dat mevrouw Delmarre er genoeg van begreep om robots tot indirecte moord aan te kunnen zetten?’

‘Hoe kan ik dat nu zeggen?’

‘Laat ik het dan anders zeggen. Degene die mij probeerde te vermoorden bij de kinderboerderij heeft mij via interrobot-communicatie moeten opsporen. Tenslotte had ik aan niemand verteld waar ik heen ging en alleen de robots die mij van punt naar punt brachten wisten waar ik was. Mijn partner, Daneel Olivaw, speelde het later op de dag klaar om mij op te sporen, maar wel met aanzienlijke moeite. De moordenaar daarentegen moet dat makkelijk zijn gevallen, want behalve dat hij me op moest sporen moest hij een pijl laten vergiftigen en af laten schieten, en dat alles voor ik van de boerderij vertrok en verder ging. Zou mevrouw Delmarre dat hebben kunnen doen?’

Corwin Attlebish boog zich naar voren. ‘Wie zou dat volgens u dan wel hebben gekund, Aardebewoner?’

Baley zei: ‘Dr. Jothan Leebig is naar hij zelf heeft toegegeven de beste robotman op de planeet.’

‘Is dat een beschuldiging?’ riep Leebig. ‘Ja!’ schreeuwde Baley.

Langzaam zakte de woede uit Leebigs ogen weg. Er kwam geen kalmte voor in de plaats, dat niet precies, maar een soort onderdrukte spanning. Hij zei: ‘Ik heb de Delmarre-robot na de moord onderzocht. Hij had geen afneembare ledematen. Tenminste, ze waren alleen op de gewone manier afneembaar, met behulp van speciaal gereedschap en een deskundige behandeling. De robot was dus niet het wapen dat gebruikt werd om Delmarre te doden en u hebt geen bewijs.’

Baley zei: ‘Wie anders kan instaan voor de waarheid van uw bewering?’

‘Aan mijn woord hoeft niet getwijfeld te worden.’

‘Dat gebeurt hier wel. Ik beschuldig u, en uw door niets gesteunde bewering over de robot is waardeloos. Als iemand het zou kunnen bevestigen zou het anders liggen. Overigens hebt u zich snel van die robot ontdaan. Waarom?’

‘Er was geen reden om hem te houden. Hij was totaal gedesorganiseerd. Hij was nutteloos.’

‘Waarom?’

Leebig schudde zijn vinger naar Baley en zei heftig: ‘U hebt me dat al eens eerder gevraagd, Aardebewoner, en ik heb u gezegd waarom. Hij was getuige geweest van een moord die hij niet had kunnen verhinderen.’

‘En u zei me dat dat altijd een volledige instorting met zich mee bracht; dat dat een universele regel was. Maar toen Gruer vergiftigd werd was de robot die hem de vergiftigde drank had gegeven niet zwaarder beschadigd dan dat hij hinkte en lispelde. Hij was zelf het werktuig geweest van wat er op dat moment als een moord uitzag, en niet alleen maar een getuige, en toch was hij nog genoeg bij zijn positieven om ondervraagd te kunnen worden. Deze robot, de robot in de Delmarre-zaak, moet daarom nog veel nauwer bij de moord betrokken zijn geweest dan de Gruer-robot. Van die Delmarre-robot moet zijn eigen arm als moordwapen gebruikt zijn.’