Aleksandr Belyayev - Jahongir

— Nega endi Shtern bo‘ladi? — so‘radi Emma.

Elza bir oz ikkilanib turib, keyin javob berdi:

— Bizga o‘xshab familiyasini o‘zgartirgan.

— Shuni bilarkansan, nega menga shu paytgacha indamading? — dedi Emma o‘pkalanib.

— U bilan qaytib uchrashmaymiz deb o‘ylagan edim. O‘tmishini unutishga va uni oshkor etmaslikka uning bizdan ko‘ra asosi ko‘proq. Shuning uchun, Emma, sendan va frau Shmitgof, sizdan iltimos qilaman, Gansni ham ogohlantirib qo‘yinglar, agar Shtirner bu yoqqa kelguday bo‘lsa, hech qaysimiz uning eski nomini tilga olmasligimiz, uni taniganligimizni sezdirmasligimiz kerak. Qanchalik gunoh qilgan bo‘lishiga qaramay, u endi boshqa odam. U o‘z o‘tmishidan voz kechgan, shuning uchun uning sirini oshkor etmasligimiz kerak.

— Bu sir hamrohlariga ma’lum bo‘lsa-chi?

— Unday bo‘lmasa kerak.

— Agar Shtirner bizni tanib, o‘zi o‘zini oshkor qilib qo‘ysa-chi? Menimcha, Elza, seni ko‘rgach, u xotirjam turolmaydi. Kutilmagan uchrashuv bo‘ladi-yu! — u kaftlarini bir-biriga ishqalab, yosh boladay qiyqirib Xitob qildi: — Rosa qiziq ish suldi-da! — Keyin birdan shashtidan tushib qoldi: — Ishqilib, yana biror baloni boshlamasa go‘rga edi…

— Yo‘q, endi bunday qilmaydi. Tashvish tortma. U hech qaygnmizni tanimaydi ham, ishonaver. Axir seni tanimabdi-ku. 1aqat meni… sal-pal… birorta tanishiga o‘xshatishi mumkin, — deb qo‘shib qo‘edi u go‘yo bir narsalarni eslaganday bo‘lib. — Ialki bu yoqqa kelishmas ham.

— Kelishadi, menimcha, kelishsa kerak, — dedi Emma. — Chunki Shtirner: «Sizlarni bezovta qilmaymiz. Lekin xizmatkorlaringiz orasida mahalliy sharoitni biladigan birorta odam bo‘lsa bir-ikki kunga yo‘l boshlovchilikka berib turishlaringizni o‘tinib so‘raymiz», — dedi. Ana, kelishyapti, kelishyapti! — birdan qiyqirib yubordi Emma. — Meni shunaqa ahvolda ko‘rishdi baribir. Sen kirib tufli bilan paypog‘ingni kiyib chiq! Noqulay. Ming qilganda ham Shtirner, t-fu… Shtern, Shtern, Shtern bir paytlar sening ering bo‘lgan…

Elza tez o‘rnidan turib, o‘z xonasiga kirib ketdi. U hozir yasanib chiqishdan ko‘ra ham hayajonini sal bosib olish haqida o‘ylardi.

U yana Shtirner bilan, bir mahallar boshiga qancha kulfatlar solgan, lekin uni chin qalbidan sevgan o‘sha sirli odam bilan yuzma-yuz bo‘ladi.

Elza xona ichida tez-tez u yoqdan-bu yoqqa yura boshladi. Xotiralar girdobida boshi aylanib ketdi. Bu qadar hayajonlanayotganiga o‘zi ham taajjubda edi. U hammasini unutdim, hammasi o‘tmish bo‘lib qoldi, deb o‘ylagandi. Faqat ochilmay qolgan bir sir unga ba’zan azob berardi: Karl Gotlibning o‘limida Shtirner aybdormi, yo‘qmi? Bu sirni Shtirner o‘zi bilan birga olib ketgan edi. Elza ko‘zgu oldiga borib, beixtiyor yeochlarini tuzata boshladi.

«Qorayib ketganimni-ya!» — deb ko‘nglidan o‘tkazdi u oynaga qarab turib.

— Baribir tanimaydi, — deb shivirladi keyin yengil tin olib.

Tashqarida ovozlar eshitildi.

— Iye, nimaga qarab turibman? — u shkaf oldiga chopib borib, ko‘ylaklarini tstkilay ketdi: «Baribir hammasiyam ularga almisoqdan qolganday tuyulsa kerak», degan o‘y o‘tdi ko‘nglidan. Keyin yengil oq ko‘ylakni tanlab, tez kiyindi-da, o‘zini yana bir marta oynaga solib, ayvonga chiqdi.

Oppoq shop mo‘ylovli kishi Elzaga yaqinlashdi.

— Ichimizda eng kattasi sifatida menga boshqalarni tanishtirishga ruxsat etasiz, — dedi u ta’zim qilib. — Dugov, Moskvadagi hayvonot bog‘larining mudiri. Bu kishi — Kachinskiy. Fikrni uzoq masofaga uzatishga doir barcha ishlarning mutasaddysi.

Kachinskiy salomlashdi.

— Bu kishi esa, — Dugov Shtirnerga ishora qildi, — mening eng yaqin yordamchim Shtern.

Shtirner Elzaga qo‘lini uzatdi, ular andak rasmiyroq tarzda ko‘rishishdi.

Hammalari stol atrofiga o‘tirishdi. Elza qo‘ngiroq chalib, nonushta keltirishni buyurdi. Keksa xizmatkor stolga yaqinlashganda Shtirnerga ko‘z qiri tushdi-yu, qo‘lidagi patnis titrab ketdi. Emma eshik tomonga qar&b bir kulib qo‘edi, Elza nima uchun kulyapti bu deb, o‘girilib qaragan edi, eshik orqasidan qo‘rqa-pisa mo‘ralab turgan frau Shmitgofni ko‘rdi.

Dugov uy egalarining sogligi uchun qadah ko‘tarib, dedi:

— Sizlarning oromingizni buzganimiz uchun uzr so‘raymiz, tasodifan shunday bo‘lib qoldi, frau Bekker. Biz otpuskadan foydalanib, arslon ovlagani chiqqan edik. Hayvonot bog‘larimizda faqat shu yerdagina istiqomat qiladigan ajoyib arslon zotlari yetishmaydi. Shuning uchun ham Shtern bilan safarga otlandik, bizga Kachinskiy ham qo‘shildi, bu kishi o‘zi bizni ta’minlagan qurollarini amalda sinab ko‘rmoqchi.

— Qanaqa qurol ekan u? Qani o‘zi? — deb so‘radi sinchkov Emma.

Dugov kulib qo‘edi.

— Ovga birga borsangiz ko‘rasiz!

— Arslon oviga-ya? O‘lganimdayam bormayman! — dedi Emma o‘takasi yorilib. — Ovozini uzoqdan eshitsam ham qaltirab qolaman-ku…

— o‘ho‘! Demak, bizni aldashmagan ekan, ovimiz baroridan keladiganga o‘xshaydi! — dedi Dugov qo‘llarini bir-biriga ishqalab. — Sizlarni bezovta qilganimizning boisi shuki, — deb davom etdi u, — shaharda to‘xtab, shov-shuv ko‘tarishni xohlamadik. Olomon hamisha xalaqit beradi. Shuning uchun sizlarning ko‘rfazingizga qarab burildik. — Dugov qo‘li bilan sohil tomonga ishora qildi. — O‘zimiz chodirda yashaymiz. Sizlardan faqat bitta iltimosimiz bor: agar xizmatkorlaringiz orasida mahalliy kishilardan bo‘lsa yo‘l boshlovchi sifatida foydalanishga ruxsat bersangiz.

Elza Dugovning iltimosiga bajonidil rozi bo‘ldi. U Shtirnerga qaramaslikka harchand urindi-yu; biroq ilojini qilolmadi, bir necha bor ko‘z qirini tashlab oldi. Nihoyat, sabri chidamay, unga murojaat qildi:

— Ayting-chi, janob Shtern, agar yanglishmasam, siz rus emassiz-a?

— Ha, rus emasman, — javob berdi Shtern.

— Rossiyada yashayotganingizga ko‘p vaqt bo‘ldimi?

— Uch yilcha bo‘p qoldi.

Elza so‘roqni eslatadigan bu suhbatni ortiq davom ettirishni ep ko‘rmadi. Shunday bo‘lsa ham yana bir savol og‘zidan chiqib ketdi.

— Ilgari qayerda yashagansiz?

Shtirner ochiq chehra bilan samimiy kuldi. Elza hayron bo‘lib qoldi: bu kulgi Shtirnerning avvalgi sovuq zaharxandalariga mutlaqo o‘xshamasdi. Chindan ham uning ro‘parasida butunlay boshqa odam o‘tirardi.

— Ilgari qayerda yashaganim va umuman, butun o‘tmishim o‘zim uchun ham jumboq. Ishonmaysizmi? Ana, o‘rToqlarimdan so‘rang. Moskvaga kelgunimga qadar nima bo‘lganini mutlaqo eslayolmayman, bu holdan dastlabki kunlari qattiq iztirob chekib yurdim. Professorlarga maslahat so‘rab murojaat qilgan edim, ular shizofreniyaga o‘xshagan allaqanday bir murakkab ruhiy kasallik topishdi. Bu dard bilan ogrigan kishi o‘zining kimligini ham, o‘tmishini ham unutar ekan. O‘rtoq Kachinskiy o‘z metodi asosida davolashni taklif qilgan edi, bu kishiga naqadar ishonishim va beqiyos hurmatimga qaramay, men ko‘nmadim. Bu davo xuddi gipnozga o‘xshaydi, gipnozni esa o‘lguday yomon ko‘raman.

Elza Kachinskiyga qaradi. U boshi bilan tasdiq ishorasini qilib, dedi:

— Men Shternga o‘z xizmatimni taklif qilgan edim. Bu kishi rad etdi. Rozilik bo‘lmagach, albatta, men ham tajriba o‘tkazmadim.

— Moskvaga kelganimdan keyin «Dinamo» zavodiga ishchi bo‘lib kirdim, — deb davom etdi Shtirner. — Keyin hayvonot bog‘iga o‘tdim — men jonivorlarni juda yaxshi ko‘raman — o‘sha yerda mudir Dugov bilan tanishdim, bu kishi katta iltifot ko‘rsatib, tez orada meni o‘zlariga yordamchi qilib oldilar.

— Siz shunga arzir edingiz, azizim, — deb luqma tashladi Dugov.

— Dugov orqali «Fikr uzatuvchi apparat» bilan tanishdim. Kachinskiyni biz hazillashib shunday deymiz. O‘zim haqimda bundan ortiq hech narsa bilmayman.