Aleksandr Belyayev - Jahongir

— Otto, nima uchun aeroplanlar qulab ketmaydi? — deb so‘rab qoldi Emma.

— Bunchalik ahmoq bo‘lmasang, Emma! — dedi Zauyer. — Shu paytgacha sezmaganimni qara-ya!

Emmaning dami ichiga tushib ketdi.

— Mayli, unday bo‘lsa, javobimni bera qol, — dedi u ovozi titrab. — Kichkina Ottoni olib, qaytib ketaman…

— Marhamat! To‘rt tomoning qibla. Lekin o‘g‘limni senga berib bo‘pman! — Zauyer shunday dedi-yu, bolaking ko‘rpachasini to‘g‘rilab qo‘yib, chiqib ketdi.

Emma ko‘z yoshlarini tiyolmay, bolaning yoniga keldi-da, ustiga engashdi.

— Nahotky sendan ham ayrilib qolsam?

Bog‘dagi yo‘lkada qumning g‘ichirlagani eshitildi.

— Janob Zauyerni ko‘rsam bo‘ladimi?

Emma shosha-pisha ko‘z yoshlarini artib, o‘girilib qaradi. Uning qarshisida yengil oq kostyum kiygan, mallasoch, yuzlari sepkildor yoshgina bir yigit turardi.

«Qayerda ko‘rganman?» — deb ko‘nglidan o‘tkazdi Emma.

— Tanimadingiz-a? Siz bilan ko‘rishganmiz shekilli.

— E-ha, esim qursin, janob Gotlibsiz-da!

— Rudolf Gotlib, topdingiz.

Gap-so‘zni eshitib, Zauyer chiqib keldi. Gotlib unga ta’zim qildi.

— Janob Zauyer, siz bilan muhim bir ish yuzasidan gaplashmoqchi edim.

Ular kabinetga kirishdi.

— Keyingi paytdagi voqealarni, — deb gap boshladi Gotlib, — gazetalardan o‘qigan bo‘lsangiz kerak.

— Men gazeta o‘qimayman.

Gotlib hayron bo‘lib qoshlarini chimirdi.

— Lekin bu haqda hamma yerda shov-shuv gap!

Zauyer sal xijolat tortdi. Rivyeraga kelganidan beri rostdan ham gazeta varaqlamagan, hatto dunyoda gazeta degan narsa borligini ham unutib yuborgan edi. Nima uchun? Buni o‘zi ham bilmasdi. Gotlibning savolidan keyingina bu haqda o‘ylanib qoldi.

— Dam olmoqchi edim, — dedi Zauyer noqulay ahvoldan qutulish uchun, — gazetalarda esa nuqul oldi-qochdi narsalarni, siyosiy mojarolarni yozishadi…

— Unday bo‘lsa men sizga gap nimadaligini tushuntirishim kerak ekan. Gap siyosiy mojarolar ustida emas, balki butun mamlakat, ehtimol, butun dunyoni tahlikaga solib turgan xavfxatar ustida ketyapti.

Gotlib Zauyerga qutqarish komiteti bilan Shtirner o‘rtasida bo‘lgan g‘alati urush va «temir general» ning sharmandali mag‘lubiyati haqida gapirib berdi.

Zauyer uning hikoyasini hayajon bilan tinglar, orasida Shtirnerni haqorat qilib, so‘kinib qo‘yar edi.

Uning luqmalari Gotlibga moyday yoqardi.

— Men judayam xursandman, — dedi Gotlib hikoyasini tugatib, — sizning ham menga o‘xshab Shtirnerga unchalik toqatingiz yo‘q ekan. Har birimizning ham bunga haqqimiz bor. Lekin siz u bilan birga ishlagansiz, uning o‘ng qo‘li bo‘lgansiz, shuning uchun ham men, rostini aytsam, haliyam uning tarafidamikinsiz, deb qo‘rquvdim. U holda mening bu yerga kelishimdan naf bo‘lmasdi… Meni komitet yubordi, — aslida bu g‘oya o‘zimdan chiqqan, xullas, mening vakolatim bor… Nazarimda, Shtirnerning odamlarga ta’sir o‘tkazadigan qurolining sirini faqat siz bilasiz. Ko‘pchilik olimlar, Shtirner fikrni uzoq masofaga uzatadigan maxfiy qurolga ega, degan taxminlarni aytishyapti. Lekin hech kshya bu qurolning sirini topolmayapti. Agar istasangiz… bizga katta yordam bergan bo‘lardingiz… tabiiyki, mukofot ham…

Zauyer o‘rnidan turib, xonada u yoqdan-bu yoqqa tez-tez yura boshladi. /

— Mukofot deysizmi? O‘sha yovuz Shtirnerni qulatsam — men uchun eng katta mukofot o‘sha bo‘ladi!

Birdan Zauyer Elzani o‘ylab ketdi.

Yevuz sehrgar qo‘liga tushib qolgan malika haqidagi ertak yodiga keldi. Sehrgar, bu — Shtirner. Uning o‘zi, Zauyer esa malikani jodudan xalos etishi lozim bo‘lgan botir yigit. Qutqarish kerak! Lekin qanday qilib?

— Agar aniq bir narsani bilganimda jon deb yordam bergan bo‘lardim, janob Gotlib. Faqat taxminlarim bor, xolos. Bilishimcha, Shtirner marhum amakingiz qo‘liga xizmatga o‘tgunga qadar inson miyasi va fikrni olis masofaga uzatish muammosi bo‘yicha ilmiy faoliyat bilan shug‘ullangan. Hayvonlar ustida tajribalar o‘tkazgan, hatto o‘sha hayvonlar ko‘rsatgan mo‘’jizalarni o‘z ko‘zim bilan ko‘rganman. Menimcha, — Zauyer ikkilanib bir oz jim turdi, — menimcha, amakingiz Karl Gotlib ham o‘z ajali bilan o‘lgan emas… Poyezd yaqinlashib qolgan paytda o‘zini qariyaning oyoqlari ostiga tashlagan o‘sha it ham, — garchi u yerda Shtirner bo‘lmagan bo‘lsa ham, — o‘shaning xohishi bilan shu ishni qilgan.

Rudolf Gotlib hushyor tortib, oldinga engashdi. U hayajondan entikib nafas olardi.

— Uzimam doim o‘ylardim-a, meros janjalida bir jinoyat yashiringan deb! — deya xitob qildi, u. — Nima uchun sud protsessida mana shu shubhalaringizni aytmadingiz? Bundan tashqari, siz sudda Elza Glyukning manfaatlarini himoya qilgansiz.

Zauyer yelkasini qisdi.

— Ehtimol, Shtirner atrofidagi boshqa kishilar kabi men ham o‘sha yaramas odamning ta’sirida bo‘lsam kerak. Men olim omasman, shuning uchun Shtirner qanday yo‘l bilan odamlarga o‘z hukmini o‘tkazishini aytib berolmayman. Lekin, menimcha, uning ta’sir doirasi cheklangan bo‘lishi kerak. Chunki bu yoqqa kelganimdan keyin allaqanday gipnozdan xalos bo‘lib, asta-sekin yengil torta boshlaganixu1ni sezdim. Aftidan, yo Shtirner hali uzoq masofaga ta’sir qilish kuchiga ega exmas, yoki bo‘lmasa, jo‘nashimdan oldin xcheni bo‘shroq gipnoz qilganu vaqt o‘tishi bilan uning ta’sir kuchi tarqalib ketgan.

— Siz haqsiz, — dedi Gotlib. — Lekii Shtirner kun sayin o‘z ishini takomillashtirayotganga o‘xshaydi. Chunki uning ta’sir doirasi kengayib, masofasi uzayib, kuchi tobora ortib boryapti. Kim biladi, erta-indin shu yerda ham o‘zimiz o‘sha xavfdan qutulolmasmiz.

Zauyer seskanib ketdi.

— Tag‘in-a? Yana o‘sha odamning domiga tushamizmi? Qo‘lida qo‘g‘irchoq bo‘lamizmi? Yo‘q, undan ko‘ra dunyoning narigi burchiga bo‘lsa ham qochib ketish kerak! Eng yaxshisi, Shtirnerning o‘zini yo‘q qilish kerak. O‘zimizni ham, boshqalarni ham undan qutqaraylik!..

— Modomiki shunday ekaN, modomiki, Shtirner muvaffaqiyatining siri shunda ekan, unga qarshi faqat o‘ziga munosib qurol bilan kurashish mumkin. Bunday qurolni kim beradi bizga?

Ular jim bo‘lib qolishdi. Zauyer nimalarnidir o‘ylardi.

— Gapingiz to‘g‘ri, — dedi u. Faqat munosib qurol bilan kurashish mumkin. Miyamga hozir bir o‘y keldi. Nahotki, fikrni uzoq masofaga uzatish problemasi bilan dunyoda faqat Shtirnerning yolg‘iz o‘zi sh-ug‘ullanayotgan bo‘lsa?! Olimlar orasidan qidirib ko‘rish kerak…

— Qidirib ko‘rdik, — dedi Gotlib, — shu sohada ishlayotgan olimlarga murojaat qildik. Lekin ular juda oz ekan. Bir italyan olimidan so‘rab-surishtirgan edik, Shtirner qilayotgan ishga hozirgi zamon fanining tishi o‘tmaydi. Ye Shtirner shu sohaning juda ilgarilab ketgan dahosi, yo bo‘lmasa, bu yerda boshqa sir bor, deb javob berdi.

— Italiyalikdan boshqalar ham bor-ku…

— Yana bir olimning tajribalari haqida o‘qidim. To‘g‘ri, uning hatto professorlik unvoni ham yo‘q ekan…

— Shuning uchun unga e’tibor bermadingizmi? — dedi kinoya bilan Zauyer.

— Ha, buni bo‘ynimga olaman…

— Shtirner-chi? U ham bizni professorlik unvoni bilan o‘ynatyaptimi? Usha olimni albatta topish kerak! Birorta imkoniyatni ham qo‘ldan boy berib bo‘lmaydi.

Zauyer bir oz o‘ylanib, yana davom etdi:

— Hatto biror daqiqani ham. Gap bunday: siz bilan birga boraman, o‘sha olimni qidirib topib, gaplarini eshitamiz. Yana bir narsa. Shtirner Mentonadagi villada yashagan edi, u shu yerda, uzoq emas. O‘sha villaga ham bir kirib o‘tish kerak. Balki ishimizga yordam beradigan biron-bir belgi topilib qolar.

Zauyer tezda yo‘lga otlandi.

— Emma, — dedi u xotiniga, — men ketyapman.