Aleksandr Belyayev - Jahongir

— Qoyil! Qoyil, Shtirner! — deyishardi chet el bankirlari va shosha-pisha bo‘lajak daromadni cho‘tga tashlashardi.

Ular Shtirnerni haddan tashqari omadi yurishgan odam deb hisoblashardi-yu, lekin u ham bir kunmas-bir kun xuddi Stinnes konserniga o‘xshab xonavayron bo‘ladi, deb o‘ylashardi. Ammo Shtirnerning qudrati hamma taxmin va umidlarni chilparchin qilib, kun sayin kuchayib borardi. Kapitalizm tarixi moliya olamining bu Napoleonnikiday martabasi tez ko‘tarilgan shaxsni bilmasdi. Uning tepasida «Austerlits oftobi» tobora yorqinroq charaqlar, boshiga «Vaterloo» qismati tushishidan darak beruvchi biron-bir alomat sezilmasdi.

Shtirner muvaffaqiyatlarining sababi boshqa narsada, uning qo‘lida odamlarni irodasiz qilib, oddiy bir qo‘girchoqqa aylantirib qo‘yadigan sirli qurol bor, degan mishmishlar keyingi paytlarda tez-tez eshitiladigan bo‘lib qoldi.

Qachonki, Shtirner hukumatga qarshi kurash yo‘liga o‘tgach, faqat chet el bankirlarigina emas, balki davlat arboblari ham bezovtalanib qolishdi.

«Temir general» ning mag‘lubiyati va hukumatning poytaxtni tashlab qochishi butun diplomatiya olamida katta shov-shuvga sabab bo‘ldi.

Bir kishi hammaga qarshi! Bir o‘zi davlatga qarshi! Tag‘in armiyasiz, to‘plarsiz, birorta ham o‘q uzmay g‘olib chiqsa-ya!..

Ortiq qo‘l qovushtirib o‘tirish mumkin emas edi. Chet davlatlar endi bu zo‘ravonga o‘z munosabatlarini bildirib qo‘yishlari kerak edi.

Fransiyada Shtirner tufayli ichki siyosat ham va hatto mustamlakachilik urushlari masalasi ham vaqtincha chetga surildi. Germaniyadagi voqealarga bag‘ishlanib, ministrlar soveti va deputatlar palatasining maxsus yopiq kengashlari chaqirildi. Bu yig‘ilishlar juda qizg‘in va munozarali o‘tdi.

Nihoyat, arzimagan miqdordagi ko‘pchilik ovoz bilan shunday qarorga kelindi: Germaniyaga yordam taklif qilish orqali Shtirnerga qarshi kurashda qatnashish zarur deb topilsin. Faqat Angliya tomonidan bo‘ladigan xavf bartaraf etilgan taqdirdagina aktiv harakatga o‘tilsin.

Angliya Shtirnerga qarshi kurashning borishini diqqat bilan kuzatib turgan bo‘lsa ham Yevropadagi voqealarga nisbatan xotirjam qarardi. Tez orada Angliyaning ministrlar kabineti bu masalada bir qarorga keldi.

— Germaniya Yevropa urushida ancha holdan toydi, agar u yana halokatga uchraydigan bo‘lsa, Yevropadagi mutanosiblik buziladi.

Shtirner, kabinetning fikricha, hozirgi vaqtda boshqa mamlakatlarga bevosita xavf solayotgani yo‘q, ehtimol, uning bunday niyati ham yo‘kdir. Agar Fransiyaning fikri boshqacha bo‘lsa, bu o‘zining ishi. Lekin Fransiyaning Germaniya ichki ishlariga bir tomonlama aralashuviga, garchi nemislar bunga rozi bo‘lgan taqdirda ham aslo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Bundan tashqari, Shtirner zo‘ravonlik qilayotganiga qaramay, har holda ishbilarmon odamga o‘xShaydi. Uning bundan keyingi harakatlarini kuzatib turish kerak. Xulosa shuki, Fransiyaga yurish boshlashni to‘xtatib turishni taklif qilish lozim. Agar Shtirner boshqa mamlakatlarning ishiga aralasha boshlasa yoxud ularning manfaatiga daxl qilguday bo‘lsa, Fransiya bilan birgalikda harakat qilish kerak.

Fransiyaga aytilgan bu javob millat sha’ni uchun kurashuvchi militaristlarni qattiq gazablantirdi.

— Qachongacha, Angliyaning chizgan chizigidan chiqmasligimiz kerak? — deyishdi ular. — Loaqal Fransiya siyosatining mustaqilligini ko‘rsatib qo‘yish uchun ham darhol yurish boshlash kerak, — ularning talabi ana shunday edi.

Ammo darhol yurish boshlash taklifi diplomatik kaialda ba’zi bir to‘sqinliklarga uchradi. Fransiyaning «samimiy yordami» ancha qimmatga tushishidan xavotirlangan Germaniya hukumati uzatilgan yordam qo‘lini tutishga uncha shoshilmadi.

Bundan tashqari, nemis hukumati Shtirnerni o‘z kuchlari bian yakson qilish umididan hali voz kechmagan edi.

Shtirnerga qarshi jang muvaffaqiyatsiz tugagan bo‘lishiga qaramay, harbiylar va ministrlar orasida «temir general» ning obro‘si hali baland edi, u esa chet davlatlarning aralashuvini jinidan ham yomon ko‘rardi.

— Bizga bunaqa yordamning nima keragi bor? — dedi u, — faqat o‘zimizni yerga urgan bo‘lamiz, qarzga botamiz. Ana shu la’nati binoning kulini ko‘kka sovurish uchun uzoqqa otadigan to‘plarni ishga solishni harbiy kengashda taklif qilgan edim, ammo menga qarshi chiqishdi: minglab begunoh odamlar nobud bo‘lib ketishi mumkin, degan vajni aytishdi. Bunaqa bema’ni rahmdillikning nima keragi bor! Butun davlat yo‘q bo‘lib ketganidan ko‘ra, bir necha ming odamning bahridan o‘tganimiz yaxshi emasmi?!

— Gap faqat bunda emas, janob oliylari, — deb uning gapini bo‘ldi harbiy ministr, u «temir general» ning obro‘yiga ich-ichidan hasad qilib yurardi, — To‘plarni ishga solishdan bizni tiyib turgan narsa shuki, Gotlibning uyini to‘pga tutsak, 1Stirner bilan birga uning ixtirosini ham yakson qilgan bo‘lamiz. Bu ixtiro… uni yakson qilish katta yo‘qotish bo‘ladi! Shtirnerning qurolini qo‘lga tushirsak bormi! Uho‘! — Ministr ko‘zlarini yumib, boshini sarak-sarak qildi. — Fransiyaning adabini berib qo‘ygan bo‘lardik, barcha dushmanlarimizning burnini yerga ishqardik, biz…

— Dunyoga hokim bo‘lardik, shundaymi? — deya uning gapini bo‘ldi «temir general». — Bo‘pti, siz aytgancha bo‘la qolsin: Shtirnerni tiriklayin qo‘lga tushirish kerak. Men bir marta urinib ko‘rdim. Endi bu ishni boshqalar qilsin!

Uzoq muzokaralardan keyin Shtirnerni ogir to‘plardan o‘qqa tutishga qaror qilindi.

Uzoqqa otadigan bahaybat to‘p og‘zidan bo‘yi ikkita odam baravar keladigan snaryad gumburlab chiqib, poytaxt tomonga parvoz qilganida «temir general» quvonchini yashirolmadi. Uning uchun bu gulduros muzikadan ko‘ra ham xush yoqib ketdi.

— Uho‘! — dedi u xoxolab. — Ketdi! Qani, janob Shtirner, bu mehmonni ham yo‘lidan bir qaytarib ko‘ring-chi!

— Endi batareyalardan o‘t ochilsin! Tezroq, agar osmonga chiqib olishga ulgurmagan bo‘lsa, es-hushini yig‘masidan tezroq otib qolinglar!

Yoru ko‘k larzaga keldi. To‘plar gumburidan soldatlar oyoqda zo‘rg‘a turishardi. Faqat «temir general» gina, xuddi urush xudosiday, jilmayib turar, go‘yo bo‘yi yana ham cho‘zilib qolganday ko‘rinardi.

— O‘t ochilsin! — qichqirdi u. Ammo ovozi o‘tkir bo‘lishiga qaramasdan uni hech kim eshitmadi. To‘plar shovqinidan hammaning qulog‘i tom bitib qolgan edi.

General to‘plarga ishora qilib, qo‘l siltadi.

Soldatlar to‘pga navbatdagi o‘qni joylay boshladilar, ammo shu payt ular baravariga engashishdi-yu, turgan joylarida qotib qolishdi.

— Nima qilib turibsizlar? — qichqirdi «temir general». — O‘t ochinglar!

X,yech kim qimir etmadi.

«Temir general» bir soldatning yoniga chopib borib, yelkasiga turtgan edi, soldat hatto buni sezmadi ham.

General kuchanib so‘kinar va yer tepinardi. Uning miyasiga birdan Shtirner tirik va u o‘zining ko‘rinmas qurolini ishga soldi, degan o‘y urilib, a’zoyi badani muzlab ketdi.

To‘pchilar kutilmaganda yana tetiklashib, doirasimon maydonchada turgan to‘plarni birdaniga teskari tomonga bura boshladilar. Bu ishni ular hech qachon hozirgiday tez va aniq bajarishmagandi. Shoshib qolgan general es-hushini yig‘ib olmasidan birin-ketin o‘q uzildi. Snaryadlar tamom bo‘lmaguncha to‘plarning ham ovozi Tinmadi. Shunday qilib, qo‘shni shaharlar va qanchadan-qancha tinch aholi kunpayakun bo‘ldi.

«Temir general» endi qichqirmas, hayajonlanmasdi ham. Soldatlarning irodasini sindirgan ko‘rinmas kuch oldida o‘zining buyruqlari sariq chaqaga ham arzimasligini u tushungan edi. Falokatni his etish tuyg‘usi uni tamom ezib tashlagandi. O‘zi ham ana shu kuch domiga tushib qolganini sezib turardi. General cho‘kkalagancha miq etmay yerga tikilib o‘tirardi.