Aleksandr Belyayev - Jahongir

— Axir jinoyatingizni bilmasdan turib qanday qylib sudga beramiz?

— Mening nima ishim bor? Aniqlaxmaguninglarcha o‘tiraveraman. Krans «yo‘q» dedimi, demak, yo‘q. Gap tamom, vassalom. Lekin men mahbus sifatida turmarejimidan noroziman!

— Nima gap, Krans? — qiziqib qoldi prokuror.

— G‘irt bema’nilik! Tushlikka karam sho‘rva berishuvdi. Mundoq qoshiq solsam, ikki yuz grammcha go‘sht chiqdi, karam sho‘rvaning usti kil-kil yog‘. Agar turmada shunaqa ovqat beriladigan bo‘lsa hamma odam kallakesar bo‘lib ketmaydimi! O‘ta tartibsizlik bu! Janob prokuror, sizga qat’iyan arz qilaman: agar ovqatning sifatini pasaytirishmasa, men ochlik e’lon qilaman, bilib qo‘ying! Yo bo‘lmasa manavi misolni olib ko‘raylik: soqchilar kameraga idish kiritish o‘rniga mahbuslarni yo‘lakning narigi boshida joylashgan hojatxonaga kuzatib borishadi. Shu ham tartib bo‘ldimi? Ehtimol ular tuvak tashib yurishga erinishar, lekin men bundan foydalanib qochish payidan bo‘laman, keyin qochishga uringani uchun deb… haligiday… Turma ichidagi tartib-qoidalarga qat’iy rioya qilinishi uchun chora ko‘rilishini so‘rayman!

Prokuror hayratidan hangu mang bo‘lib qoldi.

To‘g‘ri, karam sho‘rvadan ikki yuz gramm go‘sht chiqqaniga va uning seryog‘ bo‘lganligiga u ajablanmadi. Chunki prokuror boshqa mahbuslar yuvindidan farq qilmaydigan ovqat yeyishlarini yaxshi bilardi. Lekin ovqatning sifatini pasaytirish haqidagi talab! Bunaqa talabni prokuror umri bino bo‘lib eshitmagandi.

«Bechora, — deb o‘ylardi u, — Shtirnerning oldiga bordi-yu, tamom aqldan ozdi-qoldi». Keyin iloji boricha yumshoqroq muoI mala qilishga urindi.

— O‘tinaman, Krans, eski ogayni sifatida bo‘lgan voqeani gapirib bering. Qancha yil birga ishlaganmiz, axir… Hech bo‘lmasa biron-bir ma’lumot bering!

— Ma’lumot bering deysizmi? Sizga-ya! Agar jinoyatchilarning o‘zlari hamma gapni gapirib beradigan bo‘lishsa bizga o‘xshagan izquvarlarning nima keragi bor? Siz bizni ishsiz qoldirmoqchimisiz? Yo‘-o‘q, men hamkasblarimga xiyonat qilmayman! Ular mening jinoyatimni fosh qilib, mukofot olishsin!

Prokuror Kransning kutilmagan bu mantig‘idan dovdirab qoldi, unga gap uqtirolmayotganidan xunobi oshdi.

Krans buni sezdi. Prokurorga rahmi kelganday bo‘ldi. Cho‘ntagini uzoq timirskilab, bir dona kumush chaqa chiqardi-da, xuddi gadoyga berganday prokurorga uzatdi.

— Sizga bundan ortiq narsa berolmayman!

Prokuror beixtiyor qo‘lini uzatib tangani oldi-yu, unga hay-ron bo‘lib tikilib qoldi.

— Ashyoviy dalillarga qo‘shib qo‘yasiz. Jinoyat yo‘li bilan topilgan pul…

Bu Shtirner Kransga «choy puli» qilasiz, deb bergan tanga edi.

Prokuror ashyoviy dalilni kaftida aylantirgancha indamay chiqib ketdy.

«Qanday ajoyib xodimdan mahrum bo‘ldik! — deb o‘ylardi u. — Hammasiga Shtirner aybdor. Nahotki uni bartaraf etolxmasak?»

Prokurorni sabrsizlik bilan kutib o‘tirgan komitet a’zolari undan Krans bilan bo‘lgan uchrashuv natijalarini so‘rashganda u faqat qo‘l siltadi-yu, o‘zini kresloga tashladi.

— Nima qilish kerak? Nahotki Shtirner chindan ham shunaqa qudratli bo‘lsa? — deb so‘radi ichki ishlar ministri.

Harbiy okrug boshlig‘i, «temir general» deb nom chiqazgan ingichka mo‘ylovli, qotma, lekin hali bardam chol shaxdam o‘rnidan turdi.

— Nima qilish kerak? — deb gap boshladi u o‘z yoshiga nisbatan nomunosib bir chinqiroq ovozda. — Nima qilish kerakligini men aytaman. Shtirnerga haqiqiy urush e’lon qilish kerak. Men qariyani kechirasiz-u, janob ministr, siz noharbiylarning asabingiz ancha bo‘shga o‘xshaydi. Jo‘natgan ikkita politsiyachingiz ishni rasvo qilib qaytganiga hatto porox hidini bilmaydigan allaqanday bir firibgarni «qudratli», «yengilmas» odam deb o‘tiribsizlar. Bilasizlarmi, nima qilish kerak?! — «temir general» endi go‘yo haqiqiy jang maydonida son-sanoqsiz lashkarga qo‘mondonlik qilayotganday bor ovozini qo‘yib qichqira boshladi. — Shaharda qamal holati e’lon qilish kerak. Elza Glyukning uyini qurshovga olib, keyin hujumga o‘tish lozim. Ha, albatta hujum qilish zarur! Har ehtimolga qarshi artilleriyani ham shay qilib qo‘ygan ma’qul. Mabodo piyodalar hujumi muvaffaqiyatsiz tugasa, — bunday bo‘lishi ehtimoldan uzoq, — binoni yakson qilish uchun artilleriya kerak bo‘ladi. Vahima qilib yurgandan ko‘ra mana shu ishni qilish kerak!

«Temir general» ning otashin nutqi o‘tirganlarni ancha dadillashtirib qo‘edi.

To‘g‘ri, generalning proyektiga nisbatan ba’zi bir e’tirozlar ham bo‘ldi, lekin bu e’tirozlar proyektni butunlay rad etolmasdi.

— Qo‘shni binolar shikastlanishi mumkin…

— Shtirner bilan birga turadiganlarning, masalan, xotinining nima aybi bor?

— Men aytdim-ku, ish bombardimon qilishgacha borib yetmas, — javob berdi general. — Mabodo shunday bo‘lganda ham hechqisi yo‘q: urush qurbonsiz bo‘lmaydi. Butun mamlakat yakson bo‘lganidan ko‘ra bir necha yuz kishining halok bo‘lgani ma’qul.

— Odamlarni ogohlantirib, ularni boshqa joyga ko‘chirish mumkin emasmi?

— Yo‘q, mumkin emas! Odamlarni ogohlantirish — dushmanni ham ogohlantirish degan so‘z. Bu ishni orqaga surib bo‘lmaydi. Agar sizlar rozi bo‘lsalaringiz, shu bugun kechasiyoq soldatlarimni o‘zim boshlab boraman. Ko‘ramiz, o‘sha botirning holi nima kecharkin!

— Faqat artilleriyani ishga solmaysiz! — dedi harbiy ministr.

— Nima uchun?

— Chunki to‘plar faqat Shtirnerning o‘zini emas, uning qurolini ham yakson qiladi. Bu qurol esa bizga ham kerak bo‘lishi mumkin.

Hammalari shunga rozi bo‘lishdi.

«Temir general» shahar chekkasida shtab majlisini chaqirib, o‘z planini bayon etdi:

— Oldimizda og‘ir vazifa turibdi. Hukumatning ko‘rsatmasi bilan imkoniyatlarimiz cheklangan — artilleriyani ishga solishga haqqimiz yo‘q. Shtirnerni tiriklayin qo‘lga tushirish haqida buyruq olganman. Agar buning iloji bo‘lmasa uni o‘ldirish, uyini esa ichidagi barcha jihozlari bilan bus-butun saqlab qolish kerak. Biz misli ko‘rilmagan dushman bilan ro‘baro‘ kelib turibmiz. Shahar markazida jang qilishimizga to‘g‘ri keladi. Shunga qaramay ko‘cha janglari taktikasini bu o‘rinda qo‘llab bo‘lmaydi. Dushmanni ko‘rmasak, uning zaif tomonlarini bilmasak, ko‘cha janglari haqida qanday gap bo‘lishi mumkin? Mabodo biz uyga bir amallab kirib olganimizda va o‘sha yerda Shtirnerga duch kelgan taqdirimizda ham buni endi… haligiday… «uy jangi» deyishimiz mumkin. Avvalambor, Shtirnerning qochib qolishiga mutlaqo yo‘l qo‘ymasligimiz kerak. Qolaversa, bizga shunisi ma’lumki, Shtirner muayyan bir yo‘nalishga qaratilgan yoki aniq bir doirani qamrab oladigan nur bilan ish ko‘radi. Buning ustiga, aftidan, uning nurlari, — Shtirnerning qurolini shunday deb ataymiz, — hammaga bir xil ta’sir qilmaydi. Binobarin, biz o‘z kuchlarimizni jang bo‘ladigan butun rayonga tarqatishimiz va ayni paytda rezerv kuchlar saqlab turishimiz kerak bo‘ladi. Piyoda. qismlar jang maydoniga atrofdagi ko‘chalardan yopirilib kelishi lozim. Agar oldingi safdagilar qulasa yoki orqaga chekinguday bo‘lsa, orqadan kelayotganlar ularni to‘xtatibgina qolmay, balki oldinga qarab surishi zarur. Shtirnerning uyiga, menimcha, faqat ana shunday qilibgina yetib borish mumkin. Kim biladi, ehtixugol, shunday qilinganda piyodalar «o‘lik zona» ga, ya’ni o‘q1 tegmaydigan zonaga tushib qolishar, artilleriya jangida ko‘pincha shunday bo‘ladi. Oldingi otryad safida o‘zim ham jangga kiraman.

— Janobi oliylari, — dedi ad’yutant Korf, — bu juda ham ehtiyotsizlik bo‘ladi-ku.

— Janob polkovnik, — deb uning gapini qayirdi general, — jang maydonidagi o‘rnimni o‘zim belgilashimga ruxsat eting. Ta’kidlayman, faqat mana shu o‘rinda.