Ray Bradbury - Marsga hujum

— Lekin teskari bo‘lib chiqdi.

— Ha. Raketa yonida beshalasini yer tishlatganimda butunlay yangilana olmaganimni, haqiqiy marslik bo‘lolmaganimni angladim. Yerda senga yopishgan balodan osonlikcha qutulib bo‘lmas ekan.

Lekin men endi ikkilanmay qo‘ydim. Men hammangizni bitta qo‘ymay o‘ldiraman. Bu navbatdagi ekspeditsiyani jo‘natishni kam deganda besh yilga surib yuboradi. Bizning raketamiz yagona, boshqa bunaqasidan yo‘q. Yerda bizdan bir yil, bo‘lmasa ikki yil yangiliklar kutishadi va biz haqimizda ular hech narsa bilolmagach, ularga yangi ekspeditsiyani tayyorlash juda qimmatga tushadi. Raketani ikki barobar katta qilib ishlaydilar, yangi omadsizliklardan saqlanish uchun yuzlab ortiqcha omilkor konstruktsiyalar qiladilar.

— Hisob-kitobingiz chakki emas.

— Bordi-yu, siz yaxshi xabarlar bilan qaytib borsangiz, bu Marsga ommaviy bostirib kelishni tezlashtiradi. Shunda, xudo xohlasa, oltmish yoshgacha yashayman-da, har bir yangi ekspeditsiyani qarshi olaveraman. Har gal bittadan ortiq raketa yuborishmaydi — u ham yilda bir marta va ekipaj yigirma kishidan ortiq bo‘lmaydi, men, albatta, ular bilan do‘stlashib olaman, raketamiz to‘satdan portlab ketdi deyman, — men buni sizlarni biryoqlik qilib olgach, shu hafta ichidayoq portlataman, keyin esa ularning o‘zlarini yo‘q qilib yuboraman. Shu bilan yarim asrcha Marsni omon saqlab qolaman; yerliklar, ehtimol, ortiq urinmay qo‘yishadi. Tinmay yonadigan va tushib turadigan tseppelpilar qurilishiga odamlar qanday sovuqqonlik bilan qaragani esingizdadir?

— Hammasini miridan-sirigacha o‘ylabsiz, — iqror bo‘ldi kapitan.

— Xuddi shunday.

— Bir narsadan tashqari: bizlar juda ko‘pmiz. Bir soatdan keyin halqa yopiladi. Bir soatdan keyin siz murdaga aylanasiz.

— Men yerosti yo‘llarini ko‘rdim va shunday mustahkam bombapanalarni ko‘rdimki, siz ularni ikki dunyoda ham topolmaysiz. O’sha yoqqa boraman, bir necha hafta o‘tiraman. Sizning sabr kosangiz to‘ladi. Shunda men chiqaman-da, sizlarni yana bittama-bitta narigi dunyoga jo‘nataveraman.

Kapitan bosh irg‘adi.

— Menga o‘zingizning bu yerdagi tamadduningiz haqida so‘zlab bering, — dedi u qo‘li bilan tog‘ qishloqlari tomonni ko‘rsatib.

— Ular tabiat bilan hamjihatlikda, dorilomon yashashgan. Odam bilan inson o‘rtasida chegara o‘rnatish uchun juda haddilaridan oshib ketmaganlar. Darvin paydo bo‘lganda biz shunday xatoga yo‘l qo‘yganmiz. Bizda keyin nima bo‘lgan edi: avvaliga suyundik, uni ham, Gekslini ham, Freydni ham quchog‘imizga mahkam bosib olmoqchi bo‘ldik. Keyin to‘satdan ma’lum bo‘ldiki, Darvin bizning dinimiz bilan hech ham chiqisholmas ekan. Nima bo‘lganda ham bizga shunaqa tuyulgandi. Lekin bu ahmoqlik-ku, axir! Darvin, Geksli, Freydning bir oz tanobini tortib qo‘ymoqchi bo‘ldik. Ular osonlikcha bo‘y berishmadi. Shunda biz dinning dabdalasini chiqarishga kirishdik. Bu ishni do‘ndirdik ham.

Iymondan ayrildik va hayot mazmuni ustida bosh qotira boshladik. Agar san’at — bor-yo‘g‘i qoniqmagan ehtiroslar ifodasi, agar din — o‘z-o‘zini aldashgina bo‘lsa, unda biz nega yashaymiz?

Iymon hamma narsaga javob topib bersin! Lekin Darvin va Freyd kelishi bilan u naychaga kirib ketdi.

Inson zoti shu adashganicha qolib ketdi.

— Marsliklar-chi, to‘g‘ri yo‘lni topib olishgandir, hoynahoy? — surishtirdi kapitan.

— Ha. Ular fan bilan dinni shunday uyg‘unlashtirib yubora oldilarki, ular bir-birini inkor etmadilar, balki bir-birlariga yordam berib, boyitdilar.

— Hech aql bovar qilmas hol!

— Xuddi shunday bo‘ldi ham. Buning amalda qanday bo‘lganini sizga juda-juda ko‘rsatgim kelayapti.

— Odamlarim meni kutib turishibdi.

— Yarim soatgina shoshmay turing. Ularga aytib qo‘ying, ser.

Kapitan taysalladi, so‘ng o‘rnidan turdi-da, joyidan qimirlamay turish uchun pastga yotib olgan dastasiga qarab qichqirdi.

Spender uni nuqsonsiz muzdek marmar bilan tiklangan mo‘‘jazgina mars qishlog‘iga olib bordi. Ular ulkan hayvonlar tasviri tushirilgan katta ravoqlarni ko‘rishdi. Tasvirlar ichida oq panjali mushuklar va quyosh ramzini bildiruvchi sariq doiralar bor edi, ho‘kizlarni esga soluvchi hayvon haykalchalari, erkaklar, ayollar va tumshug‘i ulkan bahaybat itlarning siymolari ko‘zga tashlanardi.

— Mana sizga javob, kapitan.

— Ko‘rmayapman.

— Marsliklar hayvonlar hayotining sirini bilib olganlar. Hayvon yashashning ma’nosini bilolmaydi. U yashaydi. Yashash uchun yashaydi. Uning uchun javob hayotning o‘zidan iborat, sevinchi ham, lazzati ham shuning ichida. Mana bu haykalga bir qarang-a: hamma joyda ramziy hayvonlar tasviri.

— Majusiylikka ham o‘xshab ketadi.

— Aksincha, bu xudoning ramzi, hayotning ramzlari. Marsda ham Insonga insondan juda ham ko‘p narsa va hayvondan juda ham oz narsa yuqib qolgan paytlar ham bo‘lgan. Lekin Marsdagi odamlar bir narsani tushunganlar: tirik qolish uchun hayotning ma’nosi nima ekanini kavlashtirishni bas qilish kerak. Hayotning o‘zi tayyor javob. Hayotning maqsadi hayotni qayta tiklash va uni iloji boricha yaxshiroq tashkil etish. Marsliklar, nima uchun yashash kerak, degan savol ularda javob berish mumkin bo‘lmagan ayni qizg‘in urush va musibatlar paytida tug‘ilganini payqab qolganlar. Tamaddun muvozanat va barqarorlik kasb etdi. Urushlar tindi deguncha bu savol yana bema’ni bo‘lib qoldi, butunlay boshqacha bema’ni. Hayot yaxshi bo‘lganda, u haqda bahs ochishga na hojat!

— Gapingizga qaraganda, marsliklar ancha sodda bo‘lishgan ekan-da?

— Soddalik o‘zini oqlagan joyda, albatta. Ular hamma narsani dabdala qilish, hamma narsani ostin-ustin qilishga intilish kasalligidan forig‘ bo‘lganlar. Ular din, san’at va fanni bir-biri bilan uyg‘unlashtirib yuborganlar: axir fan oxir-oqibatda biz tushuntirib berishdan ojiz bo‘lgan mo‘‘jizani tadqiq etishi, san’at esa, mana shu mo‘‘jizani talqin etishi kerak bo‘lgan. Ular fanning go‘zallikni, nafosatni barbod etishiga yo‘l qo‘ymaganlar. Bular hammasi me’yor masalasidir. Yerliklar shunday mulohaza qiladilar: mana bu suratda rang yaxshi chiqmagan, fan esa rang — bu bor-yo‘g‘i modda zarralarining muayyan joylashuvi, aks etayotgan nurning alohida qiyofasi ekanini isbotlay oladi. Binobarin, rangi mening nigohimga tushgan predmetlarning haqiqiy vositalari hisoblanadi. Undan ko‘ra aqlliroq bo‘lgan marslik shunday degan bo‘lar edi: “Bu ajoyib surat. Uni ilhombaxsh inson qo‘li va miyasi bilan yaratgan.

Uning g‘oyasi va bo‘yoqlariga hayot bergan. A’lo narsa”.

Ular jim qolishdi. Kechki quyosh nurlariga ko‘milib o‘tirishar ekan, kapitan unsiz marmar shaharchani qiziqish bilan tomosha qila boshladi.

— Mana bu yerda jon-jon deb yashagan bo‘lardim, — dedi u.

— Xohlasangiz bo‘ldi.

— Siz menga taklif etayapsizmi?

— Odamlaringiz ichida bularning barchasini kim yaxshi tushuna oladi? Ular o‘zlariga yetguncha dimog‘dor, endi ularni to‘g‘rilab bo‘lmaydi. Ular bilan Yerga qaytishingizga na hojat! Jons bilan pachakilashganimi? Xuddi Smitdagidek vertolyot sotib olganimi? Qalb bilan emas, hamyon bilan musiqa eshitish uchunmi? Bu yerda bir hovlida men bir mars musiqasi yozuvini topib oldim, u kam deganda ellik ming yil oldin yozilgan ekan. U hali ham binoyidek ovoz beradi. Bunaqa musiqani hayotda boshqa hech bir joyda eshitmaysiz. Qolsangiz, siz ham eshitar edingiz. Bu yerda kitoblar bor.

Men ularni bemalol o‘qiy olaman. Siz ham o‘qir edingiz.

— Bari bir-biridan maroqli narsalar.

— Shunday bo‘lsa ham qolmaysizmi?

— Yo‘q. Ammo taklifingiz uchun baribir rahmat aytaman.

— Demak, ma’lum bo‘lishicha, siz meni tinch qo‘yish niyatida emassiz. Men barchangizni o‘ldirishimga to‘g‘ri keladi.