Ayzek Azimov: Koinot oqimlari

— Siz, koinot tadqiqotchisining bir yil ilgarigi so‘zlarini eslashga uringan Rezidentning mavhum gaplariga asoslanib mana shularni o‘ylab topdingizmi?

— Ha, ha. Buning ajablanadigan joyi yo‘q. Koinot tadqiqi ana shu nazariyani qabul qilishga tayyor. Agar Rik bu fikrni olg‘a surmasa, tez orada boshqa bir kimsa albatta asoslashi mumkin edi. Bu xildagi nazariyalar avvallari ham taklif qilingan, lekin ular jiddiy qabul qilinmagan. Koinot tadqiqi texnikasi yaxshi rivojlanmaganligi sababli, hech bir nazariya yulduz tarkibidagi uglerodning nega to‘satdan oshib ketishini tushuntirib berolmagan. Ugelerodli oqimlar mavjudligi hozir ma’lum. Biz xaritaga uning yo‘lini chizishimiz, oxirgi o‘n ming yillikda qaysi yulduzlar oqimdan o‘tganligini aniqlashimiz va bu axborotni yangi yulduzlarning paydo bo‘lishi, ularning nurlanish oqimi bilan taqqoslashimiz mumkin. Xuddi shu ishlarni Rik bajargan bo‘lishi kerak. Uning Rezideshta ko‘rsatishga uringan hisob-kitoblari va kuzatishlari asosida ham menimcha, ana shu nazariya yotadi. Lekin hozir boshqa muhimroq ish bor: zudlik bilan Florina aholisini ko‘chirish zarur.

— Ish mana shunga borib yetadi, deb o‘ylagandim, — dedi vazminlik bilan Fayf.

— Kechirasiz, Juns, buning aslo iloji yo‘q, — dedi Ebl.

— Nega iloji yo‘q?

— Florina quyoshi qachon portlaydi?

— Bilmayman. Rikning bir yil oldingi tashvishli xabariga ko‘ra, juda oz vaqt qolgan.

— Siz bu muddatni aniqlay olasizmi?

— Yo‘q.

— Qachon bunday imkoniyat tug‘iladi?

— AYtish qiyin. Rikning hisob-kitoblarini topgan taqdirimizda ham, ularni qayta tekshirib chiqish kerak.

— Siz koinot tadqiqotchisining nazariyasi to‘g‘riligiga kafil bo‘la olasizmi?

Juns qovoqlarini uydi.

— Mening ishonchim komil, lekin hech bir olim nazariyaning to‘g‘riligiga oldindan kafil bo‘la olmaydi.

— Demak, siz dalillanmagan quruq gap asosida Florina aholisini ko‘chirmoqchimisiz?

— Butun sayyora aholisining hayoti qandaydir mol-matoh emaski, uni xavfga qo‘ynb dalil-isbot qidirib yursak.

— Agar Florina oddiy sayyora bo‘lganda, men taklifingizga shu zahotiyoq rozilik bildirardim. Florina butun Galaktikani kirt bilan ta’minlaydi. Sizning talabingizni qondirish juda mushkul.

— Janoblar, arzon tannarxli kirtning siri tez orada bizning qo‘limizda bo‘ladi. Bir yildan so‘ng kirt yakkahokimlignga chek qo‘yiladi.

— Aniqroq tushuntirib bera olasizmi?

— Mana endi, Fayf, majlisimiz asosiy nuqtasiga yetib keldi. Kirt barcha aholi yashaydigan sayyoralarning ichida faqat Florinada o‘sadi. Kirtning o‘sish imkoniyati bilan portlasholdi jarayoni bir-biriga bog‘liqligi ehtimoli juda katta. O‘ylab ko‘ring, Galaktikada portlay deb turgan boshqa quyoshning bo‘lmagani kabi, kirt o‘sadigan boshqa sayyora ham yo‘q, — tushuntirdi Salim Juns.

— Safsata, — dedi Fayf.

— Naqotki? Nega bo‘lmasa, kirt Florinada kirt sifatida o‘sadi-yu, o‘zga har qanday sayyorada esa faqat paxta bo‘lib ko‘karadi? Olimlar qancha davrdan beri uni boshqa sayyoralarda sun’iy o‘stirishga, yetishtirish shart-sharoitlarini aniqlashga behuda urinib kelishayotir. Bunga portlasholdi jarayoni bilan bog‘liq omillar ta’sir etishi mumkinligi endi bizga ayon.

— Ular Florina quyoshining nurlanishini qaytarishga harakat ham qilishgan, — dedi jahl bilan Fayf.

— Ha, faqat nurlanish spektrining ko‘zga ko‘rinuvchi va ultrabinafsha qismini takrorlay oluvchi elektr yoyi yordamida urinishgan. Infraqizil qismi-chi? Bundan ham tashqaridagisi-chi? Magnit maydonlari to‘g‘risida nima deyish mumkin? Elektronlar emissiyasi hahida-chi? Koinot nurlarining ta’siri bo‘yicha qanday xulosa bor? Men fizik yo‘nalishdagi biokimyogar emasman, bu yerda men bilmaydigan o‘zga omillar ham mavjuddir. Tez orada butun Galaktikadagi fizik yo‘nalishdagi biokimyogarlar bu muammoni hal etishga kirishadilar. Ishontirib aytishim mumkinki, bir yil o‘tgach masala yechiladi.

— Lof qilyapsiz? — g‘o‘ldiradi Fayf.

— Skvayr Fayf, bir yildan so‘ng sizning Florinadagi yerlaringiz yangi yulduz bilanmi yoki yo‘qmi, o‘z qadrini yo‘hotadi. Siz uni soting. Butun Florinani sotib yuboring! Trantor pulini to‘laydi.

— Butun sayyorani sotib olish! — ajablandi Ebl.

— Nima, mumkin emasmi? Trantorning mablag‘i yetarli. Butun Galaktika aholisining sizga nisbatan tug‘iluvchi mehr-muhabbati chiqimlarintzni ming marotaba orttirib hoplaydi. Siz yuz millionlab hayotni saqlab qolasiz, hammani arzon kirt bilan ta’minlaysiz.

— Men o‘ylab ko‘raman, — dedi Ebl.

U Fayfga boqdi. Skvayr ko‘zlarini pastga haratdi. Bir oz sukut saqlagach, u ham so‘z qotdi:

— Men ham o‘ylab ko‘raman.

Salim Juns jilmaydi.

— Juda uzok o‘ylamang. Kirt voheasi tez orada ovoza bo‘ladi. Uni to‘xtatib qololmaysiz. Unda erkin harakat qilolmaysiz. Shu yerning o‘zida savdolashganingiz ma’kul!

Rezident juda ma’yus edi.

— Nahotki, hammasi chin bo‘lsa? — takrorlardi u. — Nahotki shunday? Florina endi yo‘koladimi?

— Afsuski shunday, — dedi Juns.

Terens bir ho‘li bilan ikkinchisini ushladi.

— Agar sizga Rikning hisob-kitoblari kerak bo‘lsa, ularni uyimdagi mening statistik qog‘ozlarim orasidan topish mumkin. Hech kimning xayoliga kelmasligi uchun, eski, yuz yil ilgarigi statistik ma’lumotlar ichiga tiqib qo‘yganman.

— Menga qarang, — dedi Juns. — Bir taklif bor. Biz YUKTB bilan keshsha olsak kerak. Bizning ishlarimizda Florinada yordam bera oladigan odam zarur, u florinaliklarni yaqindan bilishi, barcha shart-sharoitlarni ularga tushuntira olishi, aholi ko‘chirishni uyushtirishi, buning uchun qaysi sayyoralar to‘g‘ri kelishini annqlashi kerak. Menimcha, siz o‘sha odamsiz.

— Ya’ni, sizga podachi zarur ekan-da?! Shu bilan o‘z jonimni qutqaramanmi? Nega endi yo‘q deyishim kerak? — Rezidentning ko‘zlari to‘satdan yoshga to‘ldi. — Men axir yo‘qotyapman. Mening na uyim, na sayyoram bo‘ladi. Hammamiz yo‘qotyapmpz. Florpnaliklar sayyorasini, sarkliklar boyligini, Trantor esa bu boylikni qo‘lga kiritish imkoniyatini yo‘qotyapti. Hech kim hech narsa yutmayapti.

— Agar bir narsani hisobga olmasak, — dedi yumshoqlik bilan Juns — Yangi Galaktikada, muvozanatdan chiqqan yulduzlarsiz ham hammaga yetarli kirt bo‘ladi va siyosiy birdamlikka yaqinlashgan Galaktikada, baribir g‘oliblar bo‘ladi. Ularning soni kvadrilondan ham ortiq. Ular Galaktikaning aholisi — o‘shalar yutdi, mana o‘shalar, g‘olib!

— Rik! Rik! — Salim Juns kema tomon intilar ekan, qo‘llarini cho‘eardi. — Lona! Sizlarni tanib ham bo‘lmaydi-ya! Yaxshimisizlar? Qalay yashayapsiz?

— Juda yaxshi. Xatimizni olganga o‘xshaysiz, — dedi Rik jilmayar ekan.

— Albatta. Xo‘sh, mana bular to‘g‘risida nima deysiz?

Ular Junsning ishxonasi tomon yo‘l olishardi.

Valona ma’yuslik bilan javob berdi:

— Bugun ertalab qishlog‘imizga borgandik. Hamma yoq, hatto dalalar ham bo‘m-bo‘sh.

Valonaning kiyinishi endi o‘zgargandi. U endi florinalik qishloqi dehqon qizga o‘xshamas, uning Imperiya ayollaridan farqi yo‘q edi.

— Bir yil o‘tar-o‘tmas shuncha aholi ko‘chirilibdi-ya! — dedi Rik.

— Iloji boricha harakat qilyapmiz, Rik. O, meni kechirasiz, endi sizni haqiqiy ismingiz bilan atash kerak-ku!

— Rahmat, shart emas. Eski nomimga kunikolmadim. Mening nomim — Rik. Men faqat shu ismni eslay olaman.

— Koinot tadqiqotiga qaytish masalasini hal qildingizmi?

Rik bosh chayqadi.

— Ha, hal qildim. Endi bu sohada ishlamayman. Es-hushimning bu qismi butunlay yo‘qolgan. Lekin afsus qilayotganim yo‘q. Men Yerga qaytaman… Aytganday, men Rezident bilan uchrashaman deb umid qilgandim.