Янка Сипаков - Мая бібліятэка. Паліца першая

И сколько весит этот зад,

Узнает скоро шея.

Якая ж патрэбна сіла волі, каб прымусіць сябе смяяцца там, дзе трэба плакаць!

Памятаю, як затрэсліся ў мяне рукі, калі набыў, нарэшце, гэты прыгожы томік Франсуа Віёна. Ён быў вельмі прыстойна аформлены. Нават бездакорна. Чорная, як ноч, вокладка з чырвона-срэбнымі лініямі, што нагадваюць дрэва, з якога ападае лісце, і светла-жоўтае, як сонечны дзень, рыфлёная супервокладка.

А пад імі — амаль поўны збор твораў Франсуа Віёна. У кнігу не ўвайшлі толькі балады, напісаныя на зладзейскім жаргоне, ды слабое зусім «Слова на выпадак нараджэння Марыі Арлеанскай», якое не мае ніякага мастацкага значэння.

Муса Джаліль. Татарскі паэт. Вяршыня творчасці — «Маабіцкі сшытак», напісаны ў Маабіцкай турме, у камеры смяротнікаў, палонным савецкім воінам. А ў ім — верш «Каханне і насмарк». А ў ім — вось такія радкі. Паспрабую ўзнавіць іх па памяці — я ведаў калісьці гэты верш увесь на памяць.

Прощай, любовь! Погиб успех!

Сижу. Из носа льётся.

И нос, как будто бы на грех,

Бездоннее колодца.

Что делать мне? Что предпринять?

Не насморк, а стихия.

«Душа моя» — хочу сказать,

А говорю: «Апчхи!» — я.

За что страдания терплю?

Краснеть я начал, каюсь.

Хочу я ёй сказать: «Люблю!»,

Но не могу — сморкаюсь.

Уже, растроганный до слёз,

Хотел вздохнуть я страстно,

Но мой неумолимый нос

Вдруг свистнул безобразно.

Аж не верыцца, што паэт, які так смяецца, ужо глядзіць у вочы смерці.

Мусу Джаліля, у адрозненне ад Франсуа Віёна, з шыі якога знялі пятлю, пакаралі смерцю ў Берліне, у ваеннай турме Шпандаў.

А, можа, вось гэты смех якраз і ёсць абарончая рэакцыя смяротнікаў, каб не звар’яцець ад адной толькі думкі, што іх, жывых, вось-вось зусім не стане?

Мы зачытваліся Эрнестам Хемінгуэем. Вядома, мы з захапленнем чыталі і ягоныя раманы, аднак настольнымі кнігамі майго пакалення былі аповесць «Стары і мора» і кніга ўспамінаў «Свята, якое заўсёды з табою». Гэтыя творы напісаны ў 1952 і 1964 гадах — прыкладна тады ж, як пісалі ўжо і мы.

Аповесці «Стары і мора» папярэднічаў нарыс Хемінгуэя «На блакітнай вадзе», у якім — пра лоўлю марлінаў у Гальфстрыме. Нарыс пра тую радасць, задавальненне ад лоўлі рыбы з кацера. Задавальненне ад таго, што маеш магчымасць адчуць, як гэтае дзіўнае і дзікае стварэнне валодае такою хуткасцю і сілаю, што ты раптам аказваешся прывязаным да рыбіны, адчуваеш яе імклівасць, яе моц і раз’юшаную сілу, быццам ты едзеш на кані, які ўстае на дыбкі.

«Паўгадзіны, гадзіну, пяць гадзін ты прывязаны да рыбіны гэтак жа, як і яна да цябе, і ты ўціхамірваеш, аб’язджаеш яе, нібы дзікага каня, і нарэшце падводзіш да лодкі. З гордасцю і таму, што рыба каштуе шмат грошай на гаванскім рынку, ты багрыш яе і бярэш на борт, аднак у тым, што яна ў лодцы, ужо няма нічога цікавага; барацьба з ёю — вось што прыносіць насалоду».

А сюжэтнаю асноваю аповесці стаў выпадак, расказаны Хемінгуэем зноў жа ў гэтым нарысе:

«Іншым разам ля Кабаньяса стары злавіў велічэзнага марліна, які ўвалок, сцягнуў яго лодку ў мора. Праз два дні старога падабралі рыбакі ў шасцідзесяці мілях ва ўсходнім накірунку. Галава і пярэдняя частка рыбы былі прывязаны да лодкі. Тое, што засталося ад рыбы, было меней за палавіну і важыла васемсот фунтаў. Стары не расставаўся з рыбаю дзень і ноч, і яшчэ дзень, і яшчэ ноч, і ўвесь гэты час рыба плыла на вялікай глыбіні і цягнула за сабою лодку. Калі яна ўсплыла, стары падцягнуў да яе лодку і ўдарыў яе гарпунам. Прывязаную да лодкі, яе атакавалі акулы, і стары змагаўся з імі зусім адзін у Гальфстрыме на маленькай лодцы. Ён біў іх багром, калоў гарпунам, адбіваў вяслом, пакуль не выдахся, і тады акулы з’елі ўсё, што маглі. Ён рыдаў, калі рыбакі падабралі яго, амаль звар’яцелага ад сваёй страты, а акулы ўсё яшчэ прадаўжалі кружыць вакол лодкі».

«Стары і мора», кніга, якою мы зачытваліся ў маладосці, — несумненна, адзін з найлепшых твораў Хемінгуэя. Яму ў 1953 годзе была прысуджана Пулітцэраўская прэмія. Думаецца, што і Нобелеўскі камітэт, які праз год ушанаваў пісьменніка Нобелеўскай прэміяй, меў на ўвазе зноў жа і яе, гэтую вечную аповесць-прытчу «Стары і мора».

«Свята, якое заўсёды з табою» — кніга ўспамінаў, якую надрукаваў Хемінгуэй, ужо лаўрэат Нобелеўскай прэміі, — стала і нашым святам. Яна — пра Парыж, куды дваццацігадовы Хемінгуэй прыехаў як раз’язны карэспандэнт газеты «Таронта дэйлі стар» са штаб-кватэраю ў французскай сталіцы. Прыехаў з маладою жонкаю, якую ўсе звалі проста Хэдлі — яны ажаніліся толькі што, у верасні, а ўжо ў снежні 1921 года на старым французскім параходзе «Леапальдзіна» адплылі з НьюЁрка ў Францыю. З рэкамендацыйнымі пісьмамі Шэрвуда Андэрсена, які прасіў сваіх французскіх сяброў (Гертруду Стайн і іншых) дапамагчы ў Парыжы Эрнесту Хемінгуэю — «майму сябру і слаўнаму чалавеку».