Янка Сипаков - Мая бібліятэка. Паліца першая

Усе яны, творцы і мудрацы розных часоў, эпох і народаў, зрабіліся для нас на той час нашымі сучаснікамі, і мы часам шмат каго з іх уяўлялі сваімі сябрамі. Мы абыходзіліся з імі, як са сваімі равеснікамі.

— Што, ты яшчэ не чытаў «Сто гадоў адзіноты» Маркеса? — ушчувалі мы кагосьці, хто пакуль не пазнаёміўся з гэтым, нашумелым у той час, раманам.

— А памятаеш, у Бадлера: «Но ходить по земле среди свиста и брани исполин­ские крылья мешают тебе»? — спяшаліся мы падзяліцца сваёй радасцю адкрыцця з кімсьці.

Чакай, дык у цябе ж ёсць «Альбатрос» і па-беларуску, перакладзены Сцяпанам Ліхадзіеўскім.

Часта ловяць сабе на забаву матросы

Там, дзе горкая бездань, ні знаку зямлі,

Белых птахаў, вялізных марскіх альбатросаў,

Што рашыліся суправаджаць караблі.

І як толькі на палубе іх рапластаюць,

Сарамлівых, няспрытных блакіту цароў,

Крылы жаласна белыя іх пачынаюць

Валачыцца, як вёслы, з абодвух бакоў.

Гэта з анталогіі паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ стагоддзя «Г аласы з-за небакраю», якую склаў Міхась Скобла.

Цудоўны пераклад — і ў тэме, і ў рытме, і па-беларуску! А вось апошняя страфа, на мой погляд, не зусім удалася. Нейкая вялая і бляклая атрымалася.

На зямлі ж яму шыкаюць, сыплюць папрокі,

І гіганцкія крылы абцяжваюць крок.

Не, усё-такі ў Вільгельма Левіка лепей:

Но ходить по земле среди свиста и брани

Исполинские крылья мешают тебе.

Дарэчы, ён жа, Міхась Скобла, склаў і другую такую ж кнігу — «Анталогія беларускай паэзіі ХХ стагоддзя». Гэтым важкім, дыхтоўным двухтомнікам ганарыцца мая бібліятэка!

— Ого, ты набыў аж усе тры раманы Фолкнера? У серыі «ХХ стагоддзе»? Віншую! А ты ведаеш, што ён адказаў прэзідэнту ЗША, калі той пасля прысуджэння пісьменніку Нобелеўскай прэміі запрасіў Фолкнера ў Белы Дом на чай?

Я ведаў. Нобелеўская прэмія яму была прысуджана ў 1949 годзе. У Фолкнера было выдадзена шмат раманаў. Але са славутай трылогіі — «Вёсачка», «Горад», «Асабняк» — быў напісаны толькі адзін — «Вёсачка».

Фолкнер — фермер. Даведаўшыся пра запрашэнне прэзідэнта, ён абурыўся. І адказаў прыкладна вось так:

— У мяне самае жніво. Клопатаў — хоць адбаўляй. Дык які ж гэта дурань у такі час кіне ўсё і паедзе за сотні міль у Вашынгтон, каб усяго толькі папіць чаю з зусім незнаёмым яму чалавекам?!

А Кнут Гамсун! Буйнейшы нарвежскі пісьменнік, які пражыў амаль сто гадоў. Колькі я папабегаў, каб купіць ягоны двухтомнік!

Яго «Голад» — гэта нават не эмацыйнае, а фізіялагічнае ўздзеянне на чытача: чытачу і напраўду здаецца, што ён сам галодны, што яму, сытаму, вельмі хочацца есці. Некаторыя лічаць, што гэта натуралізм, а мне думаецца, што тут працуе магутнае майстэрства пісьменніка. Вядома, не без уласнага вопыту. А такі вопыт у маладога Г амсуна, як мы ведаем, быў.

Падчас Другой сусветнай вайны, калі гітлераўцы захапілі Нарвегію, васьмідзесяцігадовы Кнут Гамсун падтрымаў іх і супрацоўнічаў з акупантамі.

Ён быў нібыта нейкім «культурным козырам» нацызму.

Народ Нарвегіі ўзлаваўся — з усіх канцоў краіны да дома, у якім жыў Г амсун, людзі на падводах везлі ягоныя кнігі, якімі яшчэ нядаўна захапляліся, і скідвалі грэбліва яму ў двор. І гэту ганьбу старому, нават састарэламу чалавеку, трэба было перажыць.

Пасля вайны яго абвінавацілі ў здрадзе радзіме і пасадзілі ў турму. Пра тое, што ён думаў, чакаючы суда, Гамсун расказаў у сваёй апошняй кнізе «Па зарослых сцежках».

Пасля смерці Гамсуна народ Нарвегіі ўсё дараваў свайму вялікаму сыну і выдаў пятнаццацітомны збор твораў пісьменніка.

Амаль такая ж, як у «Голадзе», прысутнасць чытача і ў апавяданні амерыканца Эдгара По «Калодзеж і маятнік». Не, гэта не герой апавядання, асуджаны да пакарання смерцю, а той, хто чытае, у выключнай цемры натыкаецца на слізкія сцены нейкага склепа інквізіцыі, дзе нейкі страшны калодзеж, нейкі злавесны маятнік. Усё гэта настолькі густа напісана, што і чытач ужо неадольна сочыць, як усё зніжаецца і зніжаецца востры маятнік над ахвяраю, як усё бліжэе і бліжэе ён да ягонай шыі.

Ага, По — Майстра найвышэйшай пробы. То ж трэба так напісаць пачуццё, адчуванне і жах. І тое, што, можа, сам ніколі не адчуваў, адчуць як рэальнае, перажытае. Вялікае майстэрства класіка.

Томік По выдадзены ў серыі «Бібліятэка літаратуры ЗША». Гэтая серыя амаль уся стаіць на маіх кніжных паліцах: Роберт Пэн Уорэн, Джон Чывер, Тарнтон Уайлдэр, Юджын О’Ніл, Генры Джэймс, Вашынгтон Ірвінг, Джэк Лондан, Фенімор Купер, «Паэзія ЗША» і інш.