Віктар Шніп - Заўтра была адліга-1

На вуліцы пачынаецца навальніца, а я грому амаль не чую, бо слухаю расповед пра Пугачы, пра якія не ведаю.

«Мой дзед Канстанцін Пятровіч Шніп за ваенную кампанію 1877 года на Шыпцы атрымаў у Пугачах добры кавалак зямлі. І вось гэтая хата, якая стаіць у садзе, была ім збудавана.»

«Бацька твой служыў у берыеўскіх войсках. І яшчэ адзін вясковец быў у тых войсках.» Пачуўшы гэта, я падумаў: «Дык вось чаму бацька нічога пра службу з 1950 года па 1953 не расказваў. І гэта таму пасля войска яму прапанавалі быць міліцыянерам у Чысьці. І, відаць, быў бы, калі б ягоная маці не сказала: «Не хапала тут нам паліцыянтаў! Ідзі і аддай назад гэтыя балаханы!» І бацька пайшоў у Радашковічы і аддаў міліцэйскую форму. Праўда, пасля гэтага працаваў усё жыццё на ферме то падвозчыкам, то пастухом.

«Бацька мой, Канстанцін Канстанцінавіч Шніп, служыў у войску польскім. Калі пачалася вайна і нас захапілі Саветы, бацьку ў ліку дзвюх тысяч польскіх салдат гналі з Радашковіч на расстрэл пад Мінск. Аховы было чалавек 10. Можна было ўцячы, але ўсе былі сяляне і ўсе пакорна ішлі насустрач сваёй смерці. Гэта было, калі ўжо жыта красавала. За Радашковічамі раптам над калонай, страляючы па ўзбоччы дарогі, праляцелі нямецкія самалёты. Пачалася паніка і ўсе палонныя разбегліся па жыце. Бацька вярнуўся дамоў і ўсю вайну прасядзеў у падполлі.»

«У 1939 годзе, калі ў вёску прыйшлі Саветы, у бацькі забралі цэлы воз кніжак і розных дакументаў, якія ён меў. Два мяшкі кніжак бацька закапаў, і яны цяпер у мяне ёсць. Кніжкі на польскай і на беларускай мове.»

«Найлепшая бібліятэка ў тваёй цёткі Валянціны Іосіфаўны. У яе ёсць кніжкі 20-х і 30-х гадоў, а таксама выданні, што выходзілі ў час нямецкай акупацыі.»

«Маці мая Вольга Аляксееўна Мятліцкая нарадзілася ў Кудзяўцах, а бацька яе быў недзе з Палесся. Яна ў 30-я гады была добра знаёмая з Сяргеем Пясецкім, які жыў у Ракаве і потым стаў вядомым пісьменнікам. Пясецкі прапаноўваў ёй выйсці за яго замуж, але мая будучая маці выбрала Шніпа Канстанціна Канстанцінавіча.»

«Пры паляках на плоце былі шыльды з пазнакай дома і такія ж шыльды былі на вазах. Калі на базары конь накладаў кучу, то штраф выпісваўся ў памеры пяці злотых. За 10 злотых можна было купіць 4 пуды жыта. 10 зло­тых каштаваў 1 даляр. Бацька мой не любіў золата. Карыстаўся папяровымі грашыма.»

«На цэлы павет быў адзін паліцыянт і яго хапала.»

«У Гарадку пры паляках быў зямельны банк, дзе можна было браць грошы. Давалі не ўсім. Глядзелі, які чалавек. Ці п’яніца, ці рабацяга? Толькі пасля пяці гадоў трэба было вяртаць грошы і то паўтара працэнта гадавых...»

«Вярбіцкая хата пры паляках належыла пану Юркоўскаму. Там была крама. Можна было браць у доўг...»

«У 1968 годзе ў раёне Івянца ў пушчы былі знішчаны апошнія “лясныя браты”...»

Незаўважна пад мелодыю навальнічнага дажджу праляцела амаль тры гадзіны. Мы з Лёнькам сфатаграфаваліся і дамовіліся, што я, прыехаўшы ў Пугачы, не буду мінаць яго хаты.

***

25.06.2013. Да мяне на працы ў кабінет зайшла жанчына з прапановай купіць губную памаду. «Навошта мне памада? Я ж мужчына!» — сказаў я. «А я вось дзесяць гадоў таму пісала вершы і прыносіла ў ваша выдавецтва Дранько-Майсюку! Ніякага толку! Цяпер памаду прадаю! І мяне палова Мінска ведае!» — усміхнуўшыся на развітанне, жанчына выйшла з кабінета.

Дома ў Быкава

27.06.2013. Хадзіў да Ірыны Міхайлаўны Быкавай. Насіў на подпіс дамову на выданне кнігі «Пакахай мяне, салдацік!» Васіля Быкава. Ішоў з нейкай незразумелай трывогай, нават са страхам, што яна адмовіцца ад выдання кніг у «Мастацкай літаратуры». Хваляванне было дарэмным. Ірына Міхайлаўна сустрэла мяне з даверам, адразу ж прапанавала пачаставацца. Пасля таго, як я расказаў пра сустрэчы з Васілём Уладзіміравічам і пра добрыя адносіны з нашымі агульнымі знаёмымі, Быкава яшчэ больш параднела. Менавіта параднела, бо я стаў сябе адчуваць як дома ў роднага чалавека. Учора ў Ірыны Міхайлаўны ў гасцях было 16 чалавек і яна недзе паклала акуляры і цяпер дрэнна бачыць, таму я паказваў, дзе распісацца, і яна распісвалася. Завёўшы ў кабінет Быкава, сказала: «Музейцы хацелі ўсё забраць, каб вызваліць кабінет. Я адмовілася, бо тут душа Васіля Уладзіміравіча!» У кніжнай шафе за шклом на паперы фламастарам напісана:

«Бывай, родная хата! вітанне новым гаспадарам! Васіль Быкаў. 20.07.2000 г.».

«Г эта Васіль напісаў, калі пакідаў назаўсёды кватэру. Ён адчуваў, што ўжо ніколі сюды не вернецца, хоць пасля гэтага пражыў яшчэ тры гады. Калі ў вас ёсць якія аўтографы Быкава, то прынясіце мне — я іх збіраю для музейнай экспазіцыі». Пасля паўгадзіннай размовы мы дамовіліся, што як выйдзе кніга, то я прынясу пару экзэмпляраў. Развітваючыся, Ірына Міхайлаўна выйшла за мной на лесвічную пляцоўку і сказала: «Прыходзьце ў госці з жонкай, з Барысам Пятровічам! Не забывайцеся!» А я, вяртаючыся на працу, падумаў: «Вось такімі душэўнымі і гасціннымі, як Ірына Міхайлаўна, павінны быць жонкі ў пісьменнікаў!»