Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Пасля заканчэння калектывізацыі, у якой і ён прымаў удзел, Чубар працаваў на розных кіруючых пасадах, збольшага вучыўся. «Займаючыся цяпер супастаўленнем фактаў, дакладней, момантаў свайго жыцця, аналізам вызначальных альбо проста пабочных падзей, якія складалі гэтае жыццё, Чубар найбольшую цяжкасць меў адказаць на першае пытанне: хто ён?» Такое пытанне не магло прыйсці ў галаву Зазыбу нават у самым няпэўным становішчы: той добра ўсведамляў не толькі свой сацыяльны статус і месца ў жыцці, але і непарыўную, кроўную сувязь з народам. Чубар быў выхаваны пэўным часам, і, нягледзячы на многія недахопы характару і, відаць, адукацыі, у ім жыла цвёрдая і непахісная сумленнасць камуніста. Але ён не ведаў і не разумеў людзей. Павага да кожнага асобнага чалавека пачне з'яўляцца ў Чубара пасля сустрэч з людзьмі, з жывымі, і мёртвымі...

Не трацячы сваёй будзённай канкрэтнасці, падарожжа Чубара ўсё больш і больш набывае нейкі вышэйшы сэнс. Чубар спасцігае людзей і Радзіму, ён сустракаецца з прадстаўнікамі самых розных сацыяльных груп: сярод іх некалькі тыпаў сялян, адзін з высокіх камандных чыноў — палкавы камісар, чырвонаармейцы, спустошаны душэўна інтэлігент, жанчыны, кожная з якіх і ўсе разам увасабляюць шчырасць, душэўную высакароднасць, прастату, усе лепшыя якасці славянскай жанчыны, бабінавіцкі яўрэй Хоня Сыркін, што ледзь не кінуўся ў бежанцы; нарэшце, сустракае Чубар магілы, сваіх і чужых. Акрамя таго, бадай што, упершыню за ўсё жыццё, пачаў цікавіцца Чубар жыццём ніжэйшых істот, звяроў і птушак, якія сустракаліся яму па дарозе. Зазыба вельмі арганічна ўспрымаў такія рэчы, а зацікавіўся ў гэты час іншым: народнымі прыкметамі, царквой, іконай богамацеры, ён, «здаецца, першы раз за сталае жыццё свядома і з непадробнай цікавасцю ўзіраўся ў святыя рысы, нібыта хацеў разгадаць тайну тае неадольнае сілы, якая выклікала малітвы людзей».

Праз падрабязнасці вясковага побыту і падарожжа Чубара, праз павольную перадачу будзённага руху часу, праз дакладнае выпісванне розных дэталяў імкнецца аўтар да галоўнай сваёй мэты: паказаць, як, з якімі пакутамі і ваганнямі ў свядомасці, у барацьбе з аб'ектыўнымі цяжкасцямі фарміруюцца сапраўдныя народныя героі, верныя партыі, савецкай уладзе, патрыятычным, сацыялістычным ідэалам. А знешне нетаропкая, грунтоўная чыгрынаўская манера апавядання, як гэта ні парадаксальна, якраз і перадае праўдзіва і пераканаўча вялікае напружанне, што ўзрастае і ў душах людзей, і ў прыродзе навокал, якая таксама, здаецца, не можа прымірыцца з вайной.

І. Чыгрынаў у апавяданнях даволі стрымана апісваў прыроду, без асаблівай зацікаўленасці. Відаць, філасофскае асэнсаванне прыроды, усяго жывога, як і зварот да эпічных форм у творчасці, прыходзіць да чалавека з узростам. У раманах прырода ўжо выступае ў некалькіх функцыях. Па-першае, як неабходнае і характэрнае акружэнне герояў. Падарожжа Чубара гэтак жа цяжка ўявіць без пейзажнага фону, як і без сустрэч з людзьмі. Дакладны і нават скрупулёзны Чыгрынаў ва ўсім: ён падрабязна расказвае гісторыю вёскі Верамейкі, апісвае рэльеф, флору тых мясцін, дзе дзейнічаюць яго героі. Праўда, скрупулёзнасць Чыгрынава зусім іншая, чым у І. Пташнікава: у Чыгрынава менш мікрааналізу, больш унутранага адзінства, мастацкія вобразы мацней цэментуюць агульны малюнак пейзажу, а рытм фразы нясе эпічную, апавядальную інтанацыю.

Усё ў раманах І. Чыгрынава паступова напаўняецца, дыхае вайной, падобна таму, як у «Лонве» І. Пташнікава яшчэ тлее пасля вайны зямля. Але ў Пташнікава сімволіка праходзіць глыбока праз чалавечую душу, у Чыгрынава яна шырокая, больш, калі можна так сказаць, сацыяльная, ідэя лепш прасвечвае скрозь маляўнічую абалонку вобраза. Плач перапёлкі прымушае Зазыбу задумацца аб горы народным, і Чубару раптам становіцца цікава сачыць, як ніжэйшыя істоты — мурашкі — будуць мінаць перашкоду на іх дарозе. Праўда, Чубар — не Зазыба з яго тонкай, нават паэтычнай душой, і таму, як трохі з іроніяй піша аўтар, «ён быў далёкі ад таго, каб рабіць, як здараецца, нейкія аналогіі паміж мурашкамі і людзьмі, для гэтага нават у такі час патрэбна быць сама меней філосафам...». Але нешта зварухнулася ў душы Чубара за час вандравання. І ўжо ў той жа дзень, пасля забойства ваенурача, лежачы ў бярэзніку, Чубар зноў з цікавасцю пачынае назіраць за жывымі істотамі, «жыццё якіх, можа, не менш загадкавае і поўнае нягод ад людскога. Але цяпер гэтае міжвольнае параўнанне ў ягонай галаве набыло амаль закончаную асэнсаванасць, асабліва пасля таго, калі ўбачыў, як па камлі бярозы поўз угару рагаты вусень, які нават не здагадваўся, што з макаўкі за ім сачыў лесавы жаваранак...». І забіты воўк нечым, «можа, сваёй прыгожай сівізной», нагадаў Чубару ваенурача.