Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Усё гэта не магло не адбіцца на яго настроі, на стане яго душы, не магло не ўскалыхнуць усе яго пачуцці. Ужо ўбачыўшы знаёмы курган перад Верамейкамі, ён адчуў, быццам «вынырнуў на паверхню вады, тоўшчу якой, лічы да самага дна, давялося прабіваць без жывога паветра ў распёртых грудзях». Знаёмыя краявіды, відаць, упершыню па-сапраўднаму ўсхвалявалі яго.

Ў канцы другой кнігі — «Апраўданне крыві» — зноў паўстае вобраз вёскі Верамейкі, ужо не ў канкрэтным, а ў больш абагуленым, філасофскім плане — перад вачыма Масея, сына Зазыбы. «...Увагай цалкам завалодаў выгляд роднай вёскі. Раней яму чамусьці і ў галоў не прыходзіла, што Верамейкі падобны знешне на сагнуты лук, дзе цецівой была сцяна лесу за возерам, стралой — кароткая вуліца, якая завецца Падлюкамі, а пруткай дугой — сама вёска, якая агінала возера. Адкрыўшы для сябе гэта, Масей нават здзівіўся, што нечакана магло прыйсці такое дакладнае параўнанне. Цеціва гэтага своеасаблівага лука даўно была туга напята, адно залішне блізка сціскала ў абодвух канцах дугу, а страла ўсё не вылятала. Не вылятала, можа, таму, што не мела пакуль перад сабой пэўнай мэты. Уражаны сваім адкрыццём, Масей яшчэ нейкі час не думаў, што яна з аднолькавым поспехам здольна працяць і яго...»

Няхай у Чубара не такое глыбокае пачуццё выклікала яго малая Радзіма, як у інтэлігента, паэта Масея, ды і не перажыў усё ж Чубар таго, што перажыў Масей, аднак і ён доўга стаяў перад Верамейкамі, шчаслівы і радасны, што вярнуўся.

Чубар выходзіць да Верамеек разам з лосем і маленькім ласянятам. Лось таксама мае сваю гісторыю, сваю ролю ў рамане. Гэта быў першы лось, што бег ад вайны з Бярэзінскай пушчы. Па дарозе ён сустрэў ласіху з ласянём, якія таксама беглі ад людзей з іх грымотным агнём. І калі ласіху забілі немцы, лось прывёў ласяня на Бесядзь. Некаторыя крытыкі адзначалі, што гісторыя лася — чужародная ў рамане. Але, відаць, лася неабходна разглядаць у агульнай сістэме вобразаў прыроды. Забойства яго татарынам Рахімам было апошняй кропляй для Чубара: так высока падняўся ён духоўна за час свайго падарожжа — ад простай зацікаўленасці жыццём жывых істот да амаль фізічнай болі, калі на яго вачах забівалі прыгожага і магутнага звера. Тут не толькі шкадаванне, а наяўнасць нейкай высокай эстэтычнай якасці, якая была б не да месца ў Чубара на пачатку рамана.

У другім рамане дылогіі «Апраўданне крыві» Чубар яшчэ больш непасрэдна сутыкаецца з жывой істотай — з асірацелым ласянём, што цягнецца да чалавека, шукае ў яго абароны, і гэта кранае сэрца Чубара, напаўняе яго пяшчотай, прымушае інакш, з іншага боку паглядзець на многія рэчы. Безумоўна, гэта яшчэ не перараджэнне чалавека, але набыццё нейкай новай якасці.

У «Апраўданні крыві» прырода наогул становіцца бліжэй да чалавека, як піша Г. Егарэнкава, «сілы прыроды бы выступаюць разам з чалавекам і — за чалавечнасць». Дылогія канчаецца выратаваннем маленькага ласяня Чубарам, а гэта ўжо па сутнасці вялікі акт гуманізму, хоць і не датычыць ён чалавека.

Строгі рэалізм дылогіі ўзбагачаецца шматлікімі вобразамі-сімваламі, узятымі з прыроды. Гэта не толькі лось, ласяня, перапёлка, але і стары воўк, сустрэты Зазыбай па дарозе, і пень, што астаўся ад спіленага дуба і рос з году ў год, выклікаючы велізарную цікавасць у навакольных сялян, і бусліха, што засталася без бусла, але выгадавала птушанят, і многія іншыя вобразы. Чым выкліканы яны — пра гэта ніжэй.

В. Новікаў піша: «Паглыбленне гістарызму, пашырэнне дыяпазону мастацкіх рашэнняў у сучаснай літаратуры змяняе паэтыку рамана, у якім лёс чалавека і лёс народа, эпахальныя падзеі асэнсоўваюцца ў філасофскім плане, пашыраюцца рамкі самога жанру рамана».

Для сучаснай літаратуры характэрна разнастайнасць, перапляценне жанраў рамана, складаныя ўзаемаадносіны ўнутры жанру эпічных, драматычных і лірычных элементаў, адлюстраванне падзей з розных пунктаў гледжання, перасячэнне некалькіх часавых ліній, сцяжэнне часоў, супастаўленне сённяшняга і мінулага, спалучэнне форм умоўных і рэальных і г. д. Прычым і мастацкія сістэмы жыццепадобныя, і мастацкія сістэмы ўмоўныя, метафарычныя аднолькава маюць права на існаванне. Пазнанне ісціны ў рэшце рэшт не залежыць ад выбранай формы — залежыць ад таленту.

У сваім цікавым артыкуле «Шлях да сінтэзу» Галіна Егарэнкава робіць вывад аб сінтэтычнасці ліра-эпічнага жанру раманаў І. Чыгрынава. Яна лічыць, што эпічная тэма ў Чыгрынава вырашаецца ў многім лірычнымі сродкамі, што лірызм пранізвае ўсю вобразную тканіну раманаў. Прычым пісьменнік тут грунтуецца яшчэ на традыцыях літаратуры Кіеўскай Русі. Даследчыца адзначае моцны ўплыў фальклорнай паэтыкі, «Слова аб палку Ігаравым», наогул кніжнай паэтыкі старадаўнасці. «Вядома, для сучаснага пісьменніка,— піша Г. Егарэнкава,— фальклорная міфалогія — не глеба, а толькі арсенал, з якога ён бярэ паэтычныя сродкі, але гэтая вельмі магутная і жыццяздольная крыніца... адухоўлівае, узнімае апавяданне аб страшнай у сваёй будзённай жорсткасці вайне ў сферу ўзвышанага — гаворка ідзе ўжо аб неўміручасці прыроды і народа».